Kobiety w literaturze i sztuce Młodej Polski

Kobiety fascynowały artystów wszystkich epok. Jednak niektóre okresy w dziejach sztuki wydają się przywiązywać szczególną wagę do motywu kobiecości – przykładem tutaj może być Młoda Polska. Zarówno literatura, jak i sztuka tego okresu kładzie nacisk na figurę niezależnej niewiasty.

Przyjrzyjmy się choćby „Ludziom bezdomnym” Stefana Żeromskiego. Jedną z głównych bohaterek powieści jest Joanna Podborska. To młoda dziewczyna, która zarabia na życie własną pracą, jako guwernantka w domu zamożnej rodziny. Marzy o miłości Tomasza Judyma, jednak nie pragnie zostać „nagrodą wojownika”. Chce być ona niejako równorzędną partnerką Judyma, pomagać mu realizować jego społecznikowskie pasje. Proponuje ukochanemu założenie szpitala dla ubogich – to nie jest propozycja, która mogłaby wyjść od „kury domowej”, czy bywalczyni salonów. Joanna jawi się więc jako osoba silna, obdarzona charakterem. Zarazem jej stałość i konsekwencja pozytywnie kontrastują z emocjonalnością Judyma, który nie potrafi osiągnąć wewnętrznego spokoju. Judym jest rozdarty wewnętrznie, niczym słynna sosna, pojawiająca się w powieści. Joanna, równie wrażliwa na cierpienie bliźnich, co on, nie ma tego problemu. Widzimy więc odwrócenie „tradycyjnych” ról – już nie mężczyzna jawi się jako dojrzalszy od kobiety. Jest dokładnie na odwrót.

Jednak w Młodej Polsce kobieta to nie tylko osoba, to także idea, tajemnica. W „Szale” Władysława Podkowińskiego obserwujemy nagą rudą niewiastę, dosiadającą demonicznego konia. Obraz ten ukazuje „dziką” stronę kobiecości – jej niespokojną naturę, drzemiące w niej siły. Twarz kobiety jest spokojna, ale pysk konia wykrzywia tytułowy „szał”. Czy kobiecość to tak naprawdę spokój, czy wściekłość? Dla młodopolskiego artysty nie ma odpowiedzi na to pytanie.

Kobieta jest tajemnicą również dla Jacka Malczewskiego, autora obrazu „Śmierć”. Widzimy na nim chłopa, który pokornie stoi przed tytułową bohaterką. „Śmierć” nie jest jednak szkieletem, kostuchą. Zamiast tego ma postać młodej dziewczyny z kosą. Śmierć kładzie dłoń na oczach chłopa, odbierając mu życie. Jej twarz jest spokojna i piękna. Na płótnie Malczewskiego kobiecość nie przez przypadek skojarzona zostaje ze śmiercią. Dla mężczyzny kobieta jest czymś nieodgadnionym, tajemniczym, jak śmierć właśnie. Może dać spokój i szczęście, ale może doprowadzić do zagłady – pierwiastek żeński zostaje niemal ubóstwiony. Nie jest to jednak łagodne bóstwo, to bóstwo pogańskie, groźne i niezrozumiałe.

Kobieta w sztuce Młodej Polski przedstawiana jest w różny sposób. Może to być nowoczesna i stateczna dziewczyna, pragnąca realizować swoje marzenia. Ale często jest to także symbol niezwykłej i niepojętej siły, która może przynieść mężczyźnie radość, ale i tragedię. Jedno jest pewne – młodopolscy artyści znacznie poważniej niż ich poprzednicy podchodzili do kwestii kobiecości.