Konrad Wallenrod jako powieść poetycka

Powieść poetycka jest gatunkiem literackim charakterystycznym dla romantyzmu, czyli epoki, w której powstała. Za jej ojców powszechnie uznawani są Walter Scott i George Byron – czołowi przedstawiciele brytyjskiego romantyzmu. Głównymi cechami tego rodzaju twórczości są synkretyzm gatunkowy, fragmentaryczność i brak chronologiczności fabuły, tajemniczy nastrój i postać głównego bohatera, który jest jednostką wyróżniającą się, często rozdartą i zmuszoną dokonać wyboru tragicznego.

Jedną z najdoskonalszych reprezentacji powieści poetyckiej w naszej literaturze jest „Konrad Wallenrod” Adama Mickiewicza. Dzieło to powstawało w okresie zesłania poety w głąb Rosji, gdzie, ukarany za członkowstwo w tajemnych organizacjach, pełnił on funkcję nauczyciela. Jego ówczesne doświadczenia (m. in. powstanie dekabrystów) i sytuacja Królestwa Polskiego (niewielkiej pozostałości po dawnej potędze Rzeczpospolitej) sprawiły, że posłużył się w swym utworze tzw. historyzmem maski. Umieszczona w odległej przeszłości akcja powieści poetyckiej Mickiewicza wyraźnie odnosi się do czasów współczesnych autorowi, myląc w ten sposób cenzurę.

„Konrad Wallenrod” jest utworem synkretycznym, czyli łączącym cechy epiki, liryki i dramatu. Opowieść o losach Waltera Alfa prowadzi narrator, zaś w dziele pojawiają się liczne pieśni i fragmenty liryczne. Z kolei elementami dramatu są dialogi bohaterów (przykładem mogą być rozmowy tytułowego bohatera z Aldoną).

Forma dzieła Adama Mickiewicza jest niezwykle kunsztowna. W większości napisane zostało ono regularnym jedenastozgłoskowcem, lecz na szczególną uwagę zasługuje heksametr polski (rodzima realizacja heksametru daktylicznego Homera), którym posłużył się Mickiewicz w opowieści wajdeloty.

„Konrad Wallenrod” jest utworem o fragmentarycznej i podzielonej fabule. Zastosowana została w nim inwersja czasowa – dzieło rozpoczyna się opisem wyborów mistrza krzyżackiego, a dopiero później pojawiają się w nim informacje o przeszłości Waltera Alfa, Halbana i pustelnicy. Zaburzeniu uległy także związki przyczynowo skutkowe. W ten sposób uzyskany został nastrój tajemniczości, który łączy się z elementami krajobrazu budującymi nastrój grozy (bohaterowie często przemieszczają się pod osłoną nocy).

Akcja dzieła Adama Mickiewicza osadzona została w średniowieczu (powieści poetyckie najczęściej dotyczyły wydarzeń historycznych) i możliwe jest dokładne jej określenie. By to uczynić, można odwołać się do postaci Konrada von Wallenrode (pierwowzoru głównego bohatera), który był mistrzem w okresie 1381 – 1383 oraz do księcia Witolda przebywającego w Malborku w 1382 r.

W koncepcję powieści poetyckiej wpisuje się także sama sylwetka głównego bohatera – jednostki wybitnej, wyróżniającej się na tle społeczeństwa. Walter Alf przeżywa rozterki, jest rozdarty między miłością do ojczyzny a uczuciem żywionym do kobiety. By osiągnąć założony cel i ratować Litwę, posuwa się do czynu godnego potępienia i wykraczającego poza granice ogólnie przyjętej moralności – zdrady. Od jego postaci wywodzi się termin „wallenrodyzm”, czyli dążenie do szlachetnego celu sposobami uważanymi za nieetyczne.

Dzieło Adama Mickiewicza wyraźnie wpasowuje się w konwencję powieści poetyckiej, a szczególnie uwypuklone zostały w nim postać głównego bohatera i kontekst historyczny, który miał niebagatelne znaczenie w podzielonej między zaborców Rzeczpospolitej.