Motyw labiryntu w literaturze i sztuce

Labirynt to jeden z najpopularniejszych motywów w sztuce i literaturze. Przewija się on od starożytności aż do dzieł współczesnych twórców. Ma on głębokie znaczenie filozoficzne.

Najważniejszym bodaj obraz labiryntu, utrwalony na niezliczonych dziełach malarskich, to kreteńskie korytarze, wśród których zamknięty był mityczny Minotaur. Wzniesione przez Dedala więzienie skrywało bestię, pół człowieka, pół byka. Do czasu, aż został zgładzony przez Tezeusza, Minotaur domagał się ofiar z ludzi. W tej wizji labirynt skrywa przedwieczną grozę, potężne, utajone zło, które żąda ludzkiej krwi. Jednak labirynt stanowi również wyzwanie, którego trzeba się podjąć, by zdobyć sławę i mądrość.

W sztuce średniowiecznej wielokrotnie ukazywano życie człowieka, jako labirynt. Jego centrum była metaforyczna Jerozolima – miasto Chrystusa – do którego należało zmierzać, by zaznać wielkiego szczęście. Jednak pokusy tego świata odciągają człowieka od Boga, są owymi ślepymi korytarzami, w których można się zgubić.

Mniej oczywistą wizję labiryntu oferuje czytelnikowi nowsza literatura. Rozwój miast w XIX i XX wieku sprawił, że zaczęły one kojarzyć się z korytarzami, w których błąkał się Tezeusz. Fabryki, napędzane potężnymi, nieludzkimi maszynami parowymi, dzielnice biedoty skrywające nieludzką nędzę – to wszystko krajobrazy znajome mieszkańcom metropolii, które rozwinęły się po rewolucji przemysłowej. Zło, na jakie trafić może zbłąkany wędrowiec, nie ma jednak postaci fantastycznej bestii – jest nim natomiast cierpienie ludzi zgniatanych przez bezosobowe miasto. Doktor Tomasz Judym, bohater „Ludzi bezdomnych” Stefana Żeromskiego, wędruje przez Warszawę i zagłębia się w kolejne kręgi industrialnego piekła. Zwiedza mieszkania proletariatu na ulicy Krochmalnej oraz stalownię, kojarzącą się z wizjami Dantego. Przestrzeń miasta z przełomu XIX i XX wieku jest człowiekowi równie obca, jak labirynt Minotaura.

Wreszcie interesującą wizję omawianego motywu przedstawił Guillermo del Toro w filmie „Labirynt fauna”. Bohaterka trafia na ślady drogi do fantastycznego świata. Na jej drodze stają jednak niezwykłe i niebezpieczne stworzenia. Wydaje się, że del Toro interpretuje motyw labiryntu w sposób klasyczny – jako owego miejsca skrywającego przedwieczne zło. Tak jednak nie jest – w przewrotnym podsumowaniu widz otrzymuje sugestię, że to nasz świat jest groźnym labiryntem. Magiczne bestie nie są w gruncie rzeczy złe – zło żyje natomiast w ludziach. Każdy z nas jest potencjalnym Minotaurem.

Motyw labiryntu w sztuce służy różnym celom. Przypomina człowiekowi o skomplikowaniu świata – o źle, które jest obok nas i tym, które odnaleźć można w naszych sercach.