Motyw odpowiedzialności w literaturze i sztuce | wypracowanie

Odpowiedzialność przyjmować może różne formy. Inna jest odpowiedzialność człowieka prywatnego (małżonka, rodzica), a inna – obywatela. Artyści poświęcili wiele czasu na analizę różnych rodzajów odpowiedzialności. Warto zapoznać się z ich refleksjami, by lepiej pojąć zadania, które stanąć mogą przed nami samymi.

Odpowiedzialność obywatelską i osobistą łączą w sobie przedstawiciele rodziny Korczyńskich z „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej. Ci kresowi szlachcie ze wszystkich sił starają się zachować rodzinny majątek – jest to zadanie, które wynika zarówno z poczucia obowiązku wobec własnej rodziny, jak i wobec narodu. Owi ciężko pracujący mężczyźni (Benedykt i Witold) chcą zachować rodowe dziedzictwo. Ale zdają sobie też sprawę, że utrzymanie majątku polskiej szlachty jest formą oporu wobec rosyjskich władz. Różne formy odpowiedzialności łączą się więc w jedno działanie. Korczyńskim nieobce też były czyny motywowane wyłącznie patriotyzmem – Andrzej, brat Benedykta, poległ bowiem w powstaniu styczniowym.

Obywatelskiego poświęcania nie można również odmówić generałowi Ordonowi, bohaterowi „Reduty Ordona”. Ów żołnierz, jeden z dowódców powstania listopadowego, woli wysadzić się w powietrze, niż oddać w ręce wroga. Podobnie czyni zresztą pułkownik Michał Jerzy Wołodyjowski, bohater „Pana Wołodyjowskiego” Henryka Sienkiewicza. Wysadza on twierdzę w Kamieńcu Podolskim, bo wcześniej złożył przysięgę, że prędzej straci życie, niż przekaże zamek wrogowi. Można się zastanawiać, czy Ordon i Wołodyjowski zdecydowali się na poświęcenie życia bardziej z powodów patriotycznych, czy raczej powodu wpływu silnego etosu żołnierza. Honor był doceniany przez wojskowych wszystkich narodowości. W „Ogniem i Mieczem” Sienkiewicza znajduje się scena, w której dowódca niemieckich najemników podejmuje nierówną walkę z kozakami. W jego przypadku motywacja patriotyczna nie wchodzi w grę – natomiast do takiego czynu pcha go etos wojownika, który nie łamie swojej przysięgi. W postaciach Ordona i Wołodyjowskiego inspiracje patriotyczne i honor żołnierza łączyły się i trudno ocenić, która forma odpowiedzialności była dla nich bardziej istotna.

Zdecydowanie patriotyczny charakter wydaje się mieć natomiast poświęcenie młodego powstańca z obrazu Artura Grottgera „Pożegnanie powstańca”. To ewidentnie nie jest żaden zawodowy żołnierz, a zwykły szlachcic, czujący potrzebę służby ojczyźnie. Młoda kobieta żegna go czule. Oboje wydają się idealistami, gotowymi do poświęceń dla kraju, za który czują się odpowiedzialni. Zapewne nie zdają sobie sprawy z ciężkiego losu powstańca, który czeka mężczyznę.

Odpowiedzialność może mieć różne formy. Można być odpowiedzialnym za losy rodzinnego majątku, za honor własny lub swojej formacji (w przypadku dowódcy oddziału wojskowego), a także za ojczyznę. Co istotne, lojalności owe mogą się przenikać. Wielokrotnie poczucie odpowiedzialności za ojczyznę pokrywa się z chęcią służenia własnemu rodowi, a także dbałością o własną godność.