Motyw władcy w literaturze i sztuce

Władza od zawsze fascynowała zarówno artystów, jak i odbiorców sztuki. Nie ma się czemu dziwić, skoro zazwyczaj kojarzy się z nią potęga i bogactwo – a cóż bardziej pasjonuje ludzi? Królowie i książęta od wieków zatrudniali dworskich artystów, sławiących ich wspaniałomyślność i dobroć. Jednak zawsze istniał równoległy nurt, bardziej krytyczny wobec władców. W czasie triumfalnych wjazdów do Rzymu zwycięskim wodzom republiki towarzyszył niewolnik, przypominającym im, że każda chwała przemija. Podobnie ze sztuką – artyści wysławiali władców, ale i zwracali im uwagę na niebezpieczeństwa jej posiadania.

Do najwspanialszych przedstawień władców w malarstwie należą płótna Tycjana. Ów renesansowy malarz ukazał najpotężniejszego monarchę swojej epoki – Karola V, cesarza niemieckiego, króla Hiszpanii. Jego ziemie były tak rozległe, że – jak mawiano wówczas – nie zachodziło nad nimi słońce. W 1548 Tycjan namalował dwa portrety Karola. Na jednym z nich („Karol V w fotelu”) widzimy monarchę, siedzącego na ozdobnym siedzisku. Jest ubrany w skromny, czarny strój – na pierwszy rzut oka może się wydawać, że to bogaty mieszczanin, nie zaś pan wielu krajów. Na drugim obrazie („Karol V po bitwie pod Mühlbergiem”) cesarz jest odziany w zbroję i siedzi na koniu. Dzieło przedstawia go tuż po bitwie, w której powiódł swoje wojska do zwycięstwa. Zestawione razem, płótna Tycjana ukazują różne oblicza władcy – jest o zarówno skromnym mędrcem, rozmyślającym nad sprawami państwa, jak i groźnym wojownikiem, który nie waha się sięgać po miecz, gdy sytuacja tego wymaga. Widzimy dwa oblicza cesarza – cywilne i wojskowe.

William Szekspir przedstawił w swoich dramatach wielu władców. W twórczości genialnego Anglika położony został wielki nacisk na to, że władza prowadzić może do degradacji moralnej. W XIX-wieku angielski myśliciel Lord Acton stwierdził, że „władza deprawuje, a władza absolutna deprawuje absolutnie”. Słowa te można by uznać za motto twórczości Szekspira. W „Makbecie” oraz w „Hamlecie” przedstawił on persony, które nie cofają się przed niczym, by zdobyć upragnioną potęgę. Makbet zdradza najbliższych przyjaciół, zaś stryj Hamleta nie waha się zamordować własnego brata. Japoński reżyser, Akira Kursowa, dokonał adaptacji filmowej „Makbeta”, tytułując ją „Tron we krwi”. To bardzo dobre podsumowanie przesłania obu sztuk Szekspira – każdy tron skłania do zbrodni, zarówno tych, którzy chcą zdobyć władzę, jak i tych, którzy pragną ją zachować.

Również dzisiaj artyści snują rozważania nad dolą „panów świata”. W cyklu fantasy Georga Martina „Pieśń Lodu i Ognia” obserwujemy całą galerię postaci, których głównym celem jest zdobycie królestwa. Nie troszczą się o zwykłych ludzi, cierpiących z powodu wojen, rozpętanych między rodami w trakcie tytułowej „Gry o tron”.

Artyści od stuleci ukazują władzę, jako coś, co pociąga człowieka. Może być ona wykorzystana w sposób dobry, służący szczęściu poddanych – ale wymaga to od króla/księcia/cesarza naprawdę wielkiego charakteru. Łatwo bowiem uznać władzę za cel sam w sobie.