Nowa Fala – geneza, założenia, przedstawiciele, dzieła

Terminem „nowa fala” określa się wiele wydarzeń ze świata światowej kultury, jakie miały miejsce w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku. W ten sposób mówi się na przykład o twórcach kina francuskiego, próbujących innego podejścia do sztuki filmowej. Również literatura science-fiction ma swoją „nową falę” – mowa o twórcach fantastyki, którzy w latach sześćdziesiątych zaczęli skupiać uwagę na człowieku, nie zaś na nowoczesnej technologii. W Polsce mówi się o „nowej fali” przede wszystkim w odniesieniu do grupy poetyckiej, skupionej wokół twórców takich, jak Adam Zagajewski, czy Stanisław Barańczak.

Co łączy te wszystkie ruchy, to mocne ich osadzenie w epoce. Na twórców zachodnich oddziaływała wojna w Wietnamie, rewolucja seksualna, czy też rozruchy studenckie z roku 1968. Polscy autorzy mieli nieco inne doświadczenia, aczkolwiek również oni przeżyli w tym czasie wiele. Byli przecież świadkami protestów z marca 1968 roku i krwawych wydarzeń grudniowych z 1970. Zmagać się też musieli z językiem propagandy komunistycznej, atakującym ich z mediów – gazet, radia i telewizji.

Twórcy „nowej fali” postanowili pokonać wroga niejako jego własną bronią. Zaczęli skupiać swoją uwagę na języku, tak zdeprawowanym przez komunistyczne władze. W wierszach ich twórców odnaleźć można odniesienia do mowy codziennej, publicystyki gazetowej, czy oficjalnych przemówień. Wykorzystywali oni te elementy, by realistycznie opisać otaczającą ich rzeczywistość. Ich poprzednicy rozprawiali o rzeczach wzniosłych, ważnych ideach – poeci „nowej fali” podjęli próbę zwrócenia uwagi na zwykłe życie.

Nie oznacza to oczywiście, że tworzyli dzieła naiwne – wręcz przeciwnie. Odnosili się do eksperymentów literackich tak zwanej poezji lingwistycznej, pisali teksty teoretyczne – a wielu autorów „nowej fali” zrobiło także kariery jako literaturoznawcy. Była to więc twórczość bardzo samoświadoma.

Uznaje się powszechnie, że „nowa fala” funkcjonowała w latach 1968-1976. W latach 1971-1973 grupa organizowała spotkania w Cieszynie. „Nową falę” kojarzy się głównie z twórczością poetycką, a także tekstami teoretycznymi (np. „Świat nie przedstawiony” Juliana Kornhausera i Adama Zagajewskiego). Krytycy podkreślają natomiast, że z ruchem tym nie można wiązać żadnej wybitnej powieści.

Do twórców „nowej fali”, oprócz wymienionych nazwisk (Kornhauser, Zagajewski, Barańczak), zalicza się także Jerzego Kronholda, Leszka Szarugę, Jacka Bierezina i Ryszarda Krynickiego. Poeci owi publikowali w znacznej liczbie czasopism, jednak szczególnie istotnym dla nich tytułem był krakowski „Student” (cały nurt miał zresztą początek w powstałej w tym mieście grupie „Teraz”).

Autorzy „nowej fali” zaczęli się wiązać z powstającą po 1976 roku opozycją antykomunistyczną i nielegalnymi wówczas wydawnictwami. Stąd rok ten uznaje się za datę zamykającą działalność grupy.