Obraz Paryża w literaturze i sztuce

Paryż od dawna uchodzi za intelektualną i kulturalną stolicę Europy. Wprawdzie język francuski nie jest już powszechnie używany przez osoby wykształcone – zastąpił go w tym angielski – ale stolica Francji nadal przyciąga swoją magią. Dowodów na to twierdzenie nie trzeba długo szukać, wystarczy zwrócić uwagę, jak wielu filmów akcja rozgrywa się w tej metropolii – choćby „O północy w Paryżu” Woody’ego Allena. Wydaje się, że można podzielić wizje tego miasta w literaturze i sztuce na trzy podgrupy. Artyści oferują nam obraz Paryża nowoczesnego, Paryża uniwersyteckiego oraz Paryża magicznego.

Nowoczesny obraz stolicy Francji ukazuje nam chociażby Adam Mickiewicz w epilogu „Pana Tadeusza”. Miasto jest hałaśliwe i ruchliwe, co kontrastuje boleśnie ze spokojem Polski i Litwy, pozostawionych przez popowstaniowych emigrantów. Osoba, która decyduje się osiąść w stolicy Francji musi wiedzieć, że będzie wracać do swego domu Przynosząc z miasta uszy pełne stuku/Przekleństw i kłamstwa. Paryż jest nowoczesny i żyje – ale to nie musi być zaleta. Gwar i ruch męczą niektórych, zwłaszcza tych, co przywykli do etosu prowincjonalnego szlachcica. Zupełnie inaczej podchodził do tego Honoriusz Balzac. Zdawał on sobie doskonale sprawę z wad metropolii i tego, że życie w niej różni się od spokojnej wiejskiej egzystencji. Przekonywał się o tym Rastigniac, bohater „Ojca Goriota”, który przybywa na studia do stolicy. Zetknięcie się ze stołecznym życiem towarzyskim i finansowym początkowo jest dla niego szokiem. Niemniej bystry młodzieniec szybko wchodzi w tutejszy „ekosystem” – bo i owszem, Paryż to miejska dżungla. Ale przecież dżungla nie tylko przeraża, ona również fascynuje! Ową pełnię życia dostrzec można również w „Wolności wiodącej lud na barykady” (1830) Eugene Delacroix. Paryż skrywa potężne siły, to miasto, które potrafi wyznaczać polityczne tory dla całej ludzkości!

„Paryż uniwersytecki” to miasto, do którego zjeżdżają uczeni i studenci. Oferuje najwyżej jakości wiedzę, najlepsze muzea, możliwość kontaktu ze szczytowymi osiągnięciami ludzkości. Takie miasto poznaje Tomasz Judym, bohater „Ludzi bezdomnych” Stefana Żeromskiego. W oczach bohatera stanowi ono bolesny kontrast dla polskiej biedy i zacofania. Warszawa nie ma więc żadnych szans mierzyć się z tym Paryżem, który jest współczesnymi Antenami!

Wreszcie „Paryż magiczny”. Tę wizję miasta obserwować możemy choćby w przywoływanym filmie Woody’ego Allena. Dzisiaj nie uważa się już Paryża za centrum finansowe Europy (jak w czasach Balzaka). Również inne miasta uniwersyteckie wyprzedziły do tej pory stolicę Francji. Jednak nadal fascynację wzbudzają wąskie, tajemnicze uliczki, przemierzane przez malarzy i pisarzy. Magiczny Paryż nadal żyje i zapewne będzie przez kolejne dekady fascynował artystów.

Paryż w różny sposób przedstawiany był w dziełach pisarzy i malarzy. Był symbolem nowoczesności (w początkach XIX wieku), symbolem mądrości (początek XX wieku). Dzisiaj zaś uchodzi za kwintesencję magii i niezwykłego nastroju.