Sceny pojedynków w literaturze. Dokonaj analizy wybranych przykładów i omów ich funkcjonowanie w literaturze różnych epok | wypracowanie

Pojedynki funkcjonują w kulturze od stuleci. Nie ma się czemu dziwić – starcie dwóch osobowości, dwóch wojowników zawsze budzi emocje. Pojedynek wydaje się bardziej sprawiedliwy niż bitwa – w końcu nie zwycięża się w nim dzięki przewadze liczebnej, czy lepszemu wyposażeniu.

Oczywiście walczący ze sobą różnią się wielkością i umiejętnościami. Ale to również nadaje pojedynkowi specyficznego charakteru. Kiedy mniej doświadczony wojownik wygrywa, może to oznaczać, że jest on wybrańcem. Gdy biblijny Dawid pokonuje potężnego Filistyna Goliata, mamy do czynienia ze znakiem boskiego wsparcia dla młodzieńca.

Niejako grą z motywem Dawida jest postać pana Wołodyjowskiego z „Trylogii” Henryka Sienkiewicza. Wołodyjowski to człowiek niewielkiego wzrostu, będący jednak mistrzem szabli. W „Potopie” pojedynkuje się on z warchołem Andrzejem Kmicicem, który uprowadził Oleńkę Bilewiczównę. Kmicic przegrywa i zostaje ranny. Klęska uczy pokory tego zadufanego w sobie szlachcica, a także jest początkiem jego przyjaźni z Wołodyjowskim. U Sienkiewicza pojedynek służy do ukazania moralnego wymiaru bohaterów. Kmicic, mimo wszystkich swoich zbrodni, okazuje się jednak człowiekiem honorowym – walczy uczciwie i nie zachowuje urazy do Wołodyjowskiego. W tym epizodzie można odczytać zapowiedź późniejszego odrodzenia moralnego pana Andrzeja.

Sens tego epizodu widać wyraźnie, gdy analizujemy go w kontekście „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza. Tam Hrabia pojedynkuje się z kapitanem Rykowem. Obaj są ludźmi honoru, jednak podstępny major Płut chce przerwać pojedynek i podstępnie zabić hrabiego. Ukazuje to wyraźnie zepsucie moralnego tego zruszczonego Polaka.

W XX-wiecznej polskiej literaturze najsłynniejszy jest oczywiściej pojedynek na miny z „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza. Bohaterowie Miętus i Syfon zmagają się, kto przybierze bardziej „wstrząsającą” minę. Gombrowicz w ten groteskowy sposób (przegrany popełnia samobójstwo) ukazuje, czym jest forma. Forma była najważniejszą kategorią intelektualną w twórczości Gombrowicza – autor uznawał, że jest ona sposobem narzucania swojej osobowości innym ludziom. Pojedynek na miny to starcie dwóch jednostek o to, czyja forma zwycięży i narzucona zostanie drugiemu. Pojedynek dwóch rodzajów formy pojawia się także w „Innych pieśniach” Jacka Dukaja – powieści, która stanowi przeniesienie filozofii Gombrowicza w realia literatury fantasy.

Sceny pojedynków w literaturze służą różnym celom. W literaturze starożytnej („Biblia”, ale i „Iliada” Homera) ukazywały boskie wsparcie, jakim cieszy się bohater i to, co on reprezentuje. W literaturze XIX-wiecznej służyły ukazaniu psychologicznego i moralnego wymiaru postaci. Z kolei w literaturze najnowszej (Gombrowicz, Dukaj), pojedynki wykorzystywane bywają do ukazania mechanizmów rządzących światem i relacjami międzyludzkimi.