Piotr Skarga był kaznodzieją króla Zygmunta III Wazy, jezuitą, jedną z najważniejszych postaci polskiej reformacji. Jego najważniejsze dzieła to bardzo popularne w epoce „Żywoty Świętych” (1579) i przede wszystkim „Kazania sejmowe” (1597). Wbrew tytułowi, nie zostały one wygłoszone – w owych czasach namiętnych sporów religijnych kazania należały do najpopularniejszych form literackich i trudno się dziwić, że Skarga wybrał je na środek wyrazu swoich przemyśleń na temat polityki.
„Kazania” napisane są wspaniałym językiem – Skarga do opisu problemów Rzeczypospolitej wykorzystuje podniosłe sformułowania, często odwołuje się do przykładów z Pisma Świętego. Owo specyficzne połączenie wątków politycznych i religijnych sprawiło, że Skargę widzi się często jako prekursora polski mesjanistów z XIX-wieku.
W kazaniu pierwszym Skarga podkreśla wagę sejmu. Mówi posłom:
Zjechaliście się w imię Pańskie na opatrowanie niebezpieczności Koronnych, abyście to, co się do upadku nachyliło, podparli; co się skaziło, naprawili; co się zraniło, zleczyli; co się rozwiązało, spoili; i jako głowy ludu, braciej i członków waszych, jako stróżowie spiących i wodzowie nieumiejętnych, i świece ciemnych, i ojcowie dzieci prostych, o ich dobrym i spokojnym obmyślali.
Chwali mądrość, ale podkreśla, że prawdziwa mądrość pochodzi od Boga:
Nie daj, Boże, abych to o was rozumiał, Przezacni Panowie, żebyście u siebie sami mądrymi byli, a mądrości od Pana Boga nie potrzebowali, abo takiej mądrości świeckiej i bydlęcej, i szatańskiej pragnęli.
Dodaje, że królestwem targają niepokoje – bunty, zdrady, brak karności. Rzeczpospolita jest niby okręt, któremu grozi zatonięcie. Drogą ratunku jest zgoda i pobożność.
W kazaniu drugim zwraca uwagę na choroby, przez które cierpi Rzeczpospolita. Podkreśla wagę miłości do ojczyzny:
Jako namilejszej matki swej miłować i onej czcić nie macie, która was urodziła i wychowała, nadała, wyniosła? Bóg matkę czcić rozkazał. Przeklęty, kto zasmuca matkę swoje. A która jest pierwsza i zasłużeńsza matka jako ojczyzna, od której imię macie i wszytko, co macie, od niej jest?
Skarga podkreśla, iż chrześcijanie winni wstydzić się pogańskiego Rzymu. Rzymianie byli bohaterskimi patriotami, chociaż ich patriotyzm wynikał tylko z nakazów rozumu – dlaczego więc chrześcijanie nie są lepsi, skoro otrzymali nakaz służenie ojczyźnie od samego Boga?
Kazanie trzecie to krytyka niezgody. Szlachta nie jest posłuszna królowi, popadła też w herezję –a skoro nie ma jedności religijnej, to nie może być też jedności politycznej. Jezuita ostrzega przed zgubą ojczyzny, która wszystkim daje tak dużo.
Krytyce obowiązujące w Polsce tolerancji religijnej poświęcone jest całkowicie kazanie czwarte. Kaznodzieja ostrzega:
Upadnie wszytko królestwo wasze, jeśli ten nowy stan, z którym się to ciało nie urodziło, do niego, to jest ewangelik! abo raczej wszytki heretyk!, przyjmiecie. […] Jakie upadki królestwom i policyjom herezyje czynią, a jako sama katolicka wiara świeckie królestwa zatrzymawa i szczęścia ich pomnaża.
Następne, piąte z kolei, kazanie kontynuuje ten wątek. Obok dalszych tyrad przeciwko heretykom, znajduje się w nim także pochwała jednolitych religijnie królestw katolickich.
Szóste kazanie to apoteoza władzy królewskiej. Monarchia jest najmilszą Bogu formą rządu: Bowiem monarchija jest naśladowanie niebieskich rządów, na których sam jeden Bóg siedzi. I tak zaczął, i ukazał ludzkiemu narodowi, i napisał na duszach ich, aby się takiego rządu trzymali, gdzie jeden władnie.
Skarga oczywiście nie był w tym punkcie oryginalny – przekonanie o boskim pochodzeniu władzy królewskiej było powszechne w myśli Kościoła katolickiego właściwie aż do XIX wieku.
Jezuita przytacza też historyczne przykłady, mające dowodzić, że monarchia jest najbardziej stałą formą rządów. Republika, twierdzi, sprawdza się tylko w przypadku miast-państw, takich jak Wenecja. Władza królewska powinna być silna i szanowana – ale jezuita zwraca też uwagę, iż nie należy przesadzić: tyrania jest złem, tak samo jak anarchia.
Kazanie siódme to analiza prawa Rzeczypospolitej. Prawa są, mówi Skarga, bardziej potrzebne państwom niż mury miastom. Prawo powinno służyć wszystkim mieszkańcom królestwa, zwraca uwagę kaznodzieja, a także być zgodne z wolą Boga. Tutaj ponownie powraca wątek herezji – tolerancja religijna jest sprawą diabelską i państwo nie może sobie na nią pozwolić.
Kazanie ósme to nagana grzechów jawnych i niekarności ich. Skarga zwraca uwagę na zajazdy szlacheckie, łupienie kościołów, a także nielitościwe traktowanie chłopów. W tym też kazaniu znajduje się słynne porównanie Rzeczypospolitej do garnca, którego skorupki spoić się i naprawić nie mogą.
Warto zwrócić uwagę, iż wiele wątków poruszonych zostaje w niemal wszystkich kazaniach. Do wątków takich należy m.in. krytyka tolerancji religijnej, czy braku karności. Wspólne jest też dla kazań wezwanie do bardziej bogobojnego życia oraz liczne przykłady z historii i Pisma Świętego.