Sonety do Laury, Francesco Petrarka – geneza, opracowanie ogólne cyklu, motywy

Geneza

„Sonety do Laury”, zwane także „Canzoniere” (od włoskiego „canzona” – pieśń) oraz „Drobne wiersze włoskie” (tę nazwę nadał zbiorowi sam Petrarka), powstawały na przestrzeni wielu lat – najpewniej w okresie od 1330 do 1365.

Chociaż mogłoby się wydawać, że zbiór napisany został, by dać wyraz wspaniałej i niepowtarzalnej miłości, istnienie wspomnianej w tytule kobiety nigdy nie zostało potwierdzone. Petrarka miał spotkać ją w Wielki Piątek, co interpretowane jest na wiele sposobów. Jeden z poglądów mówi, iż narodziny ziemskiej miłości wiązały się z symboliką dnia śmierci Jezusa. Z kolei inne uznają tę datę za znak uczucia niemożliwego do spełnienia, wypełnionego smutkiem.

Opracowanie

Cykl zawiera 366 utworów, dokładniej: 317 sonetów, 29 canzon, 9 sekstyn, 7 ballad i 4 madrygały (muzyczna, wielogłosowa forma wokalna). Można także podzielić go na dwie główne części – „Wiersze ku czci Laury żywej” (263 liryki) oraz „Wiersze ku czci Laury umarłej (103 liryki).

Każdy z tekstów może być analizowany i interpretowany odrębnie. Ich tematyka obejmuje głównie motywy miłosne. Sam sposób ich ukazania jest niezwykle ciekawy – podmiot liryczny podkreśla wielowymiarowość uczucia, eksponując jego aspekty duchowe, metafizyczne i religijne. Co ciekawe, w „Sonetach…” pojawiają się także wątki polityczne (np. miłość patriotyczna).

Tytułowa Laura jest kobietą szczególnej urody. Urzeka złotymi włosami, jasną twarzą oraz charakterystyczną dumą. Podmiot liryczny nie zawarł jednak wielu informacji na jej temat, czyniąc ją raczej bierną adresatką liryków. Niezwykle silne uczucie staje się przyczyną wielu cierpień i zwątpień ja lirycznego. Z kolei cykl „Wiersze ku czci Laury umarłej” (Laura miała umrzeć w czasie jednej z epidemii), rozpoczynające się w dzień Bożego Narodzenia, zmieniają optykę utworów, skierowując rozważania w stronę metafizyki i religii. Coraz mocniejsza tęsknota podmiotu lirycznego wyraźnie kontrastuje z wizjami niebiańskiego szczęścia oraz ponownego spotkania w innej rzeczywistości. Miłość i wynikające z niej cierpienie prowadzą więc ostatecznie w stronę Boga.

Strona formalna utworów od lat zachwyca badaczy i krytyków literatury. Doskonale skomponowane i regularne sonety imponują mnogością różnorodnych środków stylistycznych i retorycznych (m. in. antytezy, kontrasty, epitety, porównania, pytania retoryczne). Sam gatunek sonetu w dużej mierze zyskał swoją popularność dzięki cyklowi dzieł Petrarki. Narodziło się także pojęcie „petrarkizmu”, czyli naśladownictwa iście mistrzowskiego stylu włoskiego poety.

Motywy

Głównym motywem cyklu „Sonetów do Laury” jest, rzecz jasna, miłość. Przedstawione w lirykach uczucie można scharakteryzować jako niespełnione, platoniczne (Laura miała być kobietą zamężną i mającą dzieci). Podmiot liryczny, obok efektownych opisów pięknej kobiety, wiele miejsca poświęca własnym przeżyciom, dając wyraz zwątpieniom i zmartwieniom, które towarzyszą narodzinom miłości. Drugi cykl przenosi rozważania w stronę Boga, zaś sama miłość staje się transcendentna, jakby rozdzielona między wytęsknioną Laurę a Stworzyciela.

W zbiorze liryków Petrarki pojawia się także motyw śmierci. Odejście Laury napełnia podmiot liryczny smutkiem i rozpaczą, jednak wyraźna świadomość faktu, iż koniec życia ziemskiego nie jest prawdziwym końcem, pozwala odnaleźć mu spokój i wierzyć w przyszłe spotkanie z ukochaną.

Chociaż „Sonety do Laury” mogą wydawać się erotykami, bardzo ważne miejsce zajmują w nich Bóg i religia. Każdy utwór można rozpatrywać w odniesieniu do symboliki roku liturgicznego, a opisywane uczucie często odsuwa się w cień relacji między podmiotem lirycznym a Stwórcą.