Geneza
„Kubuś Fatalista i jego Pan” Diderota ukazał się w całości w 1796 roku, już po śmierci autora, jednak wcześniej czytelnicy francuscy i niemieccy poznali fragmenty utworu. W 1785 roku tłumaczenia części dzieła podjął się sam Goethe, który należał do admiratorów talentu słynnego encyklopedysty.
Książka Diderota (wzbraniającego się przed określaniem jej jako powieści) powstawała w latach 1765-1780. Z tej perspektywy widać, że w dużym stopniu wyprzedzała swój czas – niektóre chwyty literackie, wykorzystane przez autora, na dobre zadomowiły się w kulturze dopiero w XX wieku. Interesująca wydaje się też informacja, iż w XVIII wieku „Kubuś Fatalista…” wywołał spore kontrowersje – utwór uważano za polityczny, krytykujący stan społeczeństwa. Dzisiaj bez sporej wiedzy historycznej trudno dociec, co budziło takie emocje – wypowiedzi bohaterów i ich przygody wydają się raczej dobrotliwe.
Bohaterowie, motywy, czas i miejsce akcji
Główne postacie to oczywiście tytułowy Kubuś fatalista i jego pan. Kubuś, jak można się domyślić, jest służącym szlachcica. Poznajemy bohaterów w trakcie ich podróży:
Jak się spotkali? Przypadkiem, jak wszyscy. Jak się zwali? Na co wam ta wiadomość? Skąd przybywali? Z najbliższego miejsca. Dokąd dążyli? Alboż kto wie, dokąd dąży?
Wbrew tej filozoficznej uwadze, pod koniec utworu dowiadujemy się, iż podążają oni do wsi, gdzie mieszka dziecko, będące domniemanym potomkiem Pana (chociaż tak naprawdę został on „wrobiony” w oskarżenie o ojcostwo przez swojego zdradliwego kompana). Kubuś nazywany jest fatalistą z powodu deterministycznej filozofii, jaką wyznaje, a której nauczył się od pewnego oficera podczas służby w wojsku. Uważa on mianowicie, że nie trzeba się specjalnie przejmować wydarzeniami naokoło nas, bowiem wszystko zapisane jest w gwiazdach. Podejście Kubusia najlepiej oddaje zakończenie książki – otóż udaje się wreszcie pojąć za żonę swoją ukochaną Dyzię, ale okazuje się, że do jej wdzięków przybyło konkurentów.
Chciano wmówić we mnie, że pan Kubusia i Desglands zakochali się w jego żonie. Nie wiem, co w tym jest prawdy, ale jestem pewien, iż Kubuś powtarzał co wieczór sam do siebie: „Jeśli jest napisane w górze, że będziesz nosił rogi, Kubusiu, daremnie byś się mordował, będziesz je nosił; jeśli jest napisane przeciwnie, daremnie oni będą się mordować, nie będziesz nosił; śpij tedy, przyjacielu…” i zasypiał.
Kubuś i jego pan przeżywają rozmaite przygody w trakcie akcji utworu – jednak to nie one są najistotniejsze. Wyjątkowy charakter książki osiągnięty został dzięki jej szkatułkowej budowie. Bohaterowie opowiadają sobie wzajemnie różne historie, przerywając je i podejmując ponownie po jakimś czasie. Dzięki temu czytelnik ma do czynienia z dziełem, które aż tryska żywotnością, a zarazem otrzymuje kilkadziesiąt zajmujących anegdot i historii (np. o dwóch przyjaciołach, nieustannie pojedynkujących się ze sobą albo o rozpustnym zakonniku Hudsonie, uwodzącym kobiety w konfesjonale i potrafiącym wybrnąć z każdych tarapatów).
Intepretacja
„Kubuś Fatalista…” jest nie tylko doskonała rozrywką – to również intrygująca powiastka filozoficzna. Diderot wykorzystuje losy dobrotliwego sługi i jego nieraz błahe przygody, by ukazać prawa rządzące światem – prawa ironiczne, groteskowe, a często straszne. Mimo to Kubuś nie traci pogody ducha (w przeciwieństwie do Wolterowskiego Kandyda), co pozwala uznać książkę Diderota za optymistyczną.
Czas i miejsce akcji Miejscem akcji jest rodzinna wieś Antka w której przyszedł na świat i dorastał. Miejscowość nie została nazwana czytelnik jednak wie że znajduje...
Dawno temu żył sobie pewien młynarz. Był bardzo bogaty i miał trzech synów między których postanowił podzielić swój majątek. Gdy zmarł jego dwaj...
Geneza „Król Edyp” to antyczna tragedia grecka autorstwa Sofoklesa. Jest jednym z siedmiu zachowanych w całości utworów tego twórcy. Sofokles...
„Teatrzyk Zielona Gęś” to cykl scenek (teoretycznie: miniatur teatralnych) autorstwa Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. Większość miniatur składała się...
Streszczenie „Apokalipsa” św. Jana jest to opis wizji końca świata i Sądu Ostatecznego. Ta wizja zaprezentowana jest z perspektywy jednego z proroków i...
Jan Kochanowski jak przystało na renesansowego humanistę zatopiony był w kulturze starożytnej. Oddziaływała na niego między innymi filozofia stoicka. Stoicy zalecali odnajdywanie...
Wiersz „W lesie” Kazimierza Przerwy-Tetmajera należy do liryki opisowej. Przedmiotem tekstu jest poetycki pejzaż natury. Podmiot wiersza to wnikliwy i wrażliwy...
„W malinowym chruśniaku” Bolesława Leśmiana to wiersz uznawany powszechnie za arcydzieło polskiej poezji erotycznej. W tym krótkim utworze autorowi udało...
„Pan Cogito a perła” to bardzo interesujący i wieloznaczny wiersz Zbigniewa Herberta. Utwór ma charakter narracyjny. Oto dojrzały już Pan Cogito –...
