Komedia Moliera pod tytułem „Świętoszek” wywołała w chwili premiery wielkie kontrowersje. Doszło nawet do czasowego zakazu jej wystawiania. Uznawano, iż atakuje ona religię i osoby pobożne. Jednak mimo nakazu zdjęcia przedstawienia z desek teatrów, sztuka spodobała się królowi Ludwikowi XIV, który w uzasadnieniu swojego wyroku stwierdził, iż nie ma w niej nic złego. Dzieło Moliera miało być moralnie nienaganne, dowodził monarcha, jednak zostało zakazane z powodu ryzyka, iż niewykształceni ludzie źle zrozumieją jego przesłanie. Mimo ponad trzech stuleci, jakie minęły od premiery, nadal istnieje takie niebezpieczeństwo – wydaje się konieczne przedstawienie owego właściwego przesłania komedii. A jest ona tak naprawdę satyrą na głupotę i zakłamanie.
Tytułowy bohater to Tartuffe. W kościele zwrócił uwagę Orgona swoim teatralnym zachowaniem – ten zaś wziął je za pobożność i przyjął pod dach Tartuffe’a, czyniąc go swoim powiernikiem. „Świętoszek” chętnie mówi o włosienicy, ale tak naprawdę jego tryb życia jest daleki od ascezy:
Wieczerzał z wielkim apetytem
I z nabożnym skupieniem w sposób dosyć łatwy
Wsunął barani comber i dwie kuropatwy
[…]
Po wieczerzy czując senność błogą,
Od stołu do sypialni przeszedł chwiejną nogą
I sprawdziwszy, czy pościel dość dobrze wygrzana,
Legł w łóżku i bez przeszkód przespał aż do rana.
Tartuffe’owi nie są też obce cielesne pożądania – pragnie uwieść żonę swojego dobrodzieja. Jest również osobą mściwą. Kiedy Damis, syn Orgona, zostaje wyrzucony z domu, Tatruffe nie zamierza doprowadzić do pogodzenia bliskich. Nie waha się też donieść do władz na gospodarza, który w zaufaniu powierzył mu sekret. Swoje poglądy na moralność wyjawia Elmirze: „wcale ten nie grzeszy, kto grzeszy w sekrecie”. Przykładem zakłamania jest też matka Orgona, Pani Pernelle, która sławi cnotę, ale nie waha się bić służącej.
O ile postać Tartuffe’a jest ewidentnym symbolem hipokryzji, o tyle głupotę uosabia Orgon. Kiedyś był człowiekiem mężnym, jednak dał się omotać „świętoszkowi”. Służąca Doryna mówi o swoim pryncypale:
Był to wprzód człowiek z duszą roztropną i godną,
W służbach króla okazał tęgość niezawodną —
Teraz, odkąd Tartufem swym przejął się cały,
Od tego czasu chodzi niby ogłupiały:
Nazywa go swym bratem, miłuje go bardziej
Niż własną matkę, przy nim żoną, dziećmi gardzi;
To dziś tajemnic jego powiernik jedyny,
Jego zdaniem kieruje się każdej godziny
Orgon nie zauważa zakłamania Tartuffe'a i wierzy mu we wszystkim. Nie dostrzega, że pod pozorami skromności „świętoszek” skrywa upodobanie do luksusu i przyjemności. Kiedy wreszcie oszust zostaje zdemaskowany, Orgon postanawia znienawidzić wszystkich ludzi religijnych. Dopiero bliscy wyjaśniają mu, że nie wolno oceniać innych na podstawie jednego przypadku. Szwagier Kleant mówi Orgonowi:
I z wszelką miarą jesteś wciąż w niezgodzie wiecznej
Umysł twój zdrowej prawdy nie umie być sługą
I wraz z jednej przesady już rzucasz się w drugą.
Gdyby nie interwencja dobrego króla, machinacje Tartuffe'a skończyłyby się tragicznie dla Orgona i jego rodziny.
Komedia Moliera nie atakuje ludzi wierzących. Jest natomiast celnym uderzeniem w hipokryzję fałszywych dewotów i głupotę tych, którzy dają się zwieść ich zachowaniu. Molier uczy nas, żeby nie oceniać po pozorach i nie wydawać zbyt pochopnych wyroków o cudzej moralności – bowiem może nas to wieść do porzucenia rozumu i krzywdzenia bliskich.
„Pieśń świętojańska o Sobótce” Jana Kochanowskiego ukazała się razem z cyklem „Pieśni” w 1586 roku już po śmierci autora. Składa się...
Streszczenie „Pieśń nad pieśniami” to dialog pomiędzy Oblubieńcem i Oblubienicą. W pierwszej pieśni wzajemnie zachwycają się oni urodą swego partnera. Ona...
„Pochwała złego o sobie mniemania” to wiersz Wisławy Szymborskiej który stanowi filozoficzną refleksję nad moralnością. Pod względem formalnym tekst...
Geneza Fiodor Dostojewski pisał „Zbrodnię i karę” w latach 1865 – 1866. Powieść ukazywała się w odcinkach na łamach czasopisma „Ruskij Wiestnik”....
Streszczenie Powieść Stefana Żeromskiego „Popioły” miała być w zamierzeniu autora przekrojowym obrazem społeczeństwa polskiego na przełomie XVIII i XIX wieku....
„Albatros” Charlesa Baudelaire’a to wiersz autotematyczny w którym twórca wypowiada się na temat istoty poezji i kondycji samego poety. W tekście...
„Koniec XIX wieku” Kazimierza Przerwy-Tetmajera to wiersz będący manifestacją młodopolskiego dekadentyzmu i kryzysu kultury europejskiej. Poeta zadaje w nim dramatyczne...
Streszczenie Utwór rozpoczyna bezpośredni zwrot do dzieci. Są one nawoływane do pójścia na wzgórze i zmawiania modlitwy za tatę. Podkreślone są zagrożenia...
Streszczenie Tom I Rok 1647 był to dziwny rok w którym rozmaite znaki na niebie i ziemi zwiastowały jakoweś klęski i nadzwyczajne zdarzenia. Narrator wspomina niebywale...