Roman Polański uchodzi za jednego z najwybitniejszych reżyserów w historii kina. Krytycy zachwycali się jego „Nożem w wodzie”, „Chinatown”, czy „Dzieckiem Rosemary”. Jednak sam Polański, pytany o swoje najważniejsze osiągniecie, wskazuje „Pianistę”. Reżyser stwierdził nawet, że rolka z tym filmem mogłaby spocząć na jego grobie.
Trudno się dziwić temu emocjonalnemu związkowi artysty z dziełem. „Pianista” przedstawia wojenne przeżycia Żydów i rzeczywistość getta – rzeczywistość dobrze znaną Polańskiemu, który jako dziecko zmuszony był przejść przez to piekło.
„Pianista” oparty jest na wspomnieniach Władysława Szpilmana, wybitnego polskiego pianisty żydowskiego pochodzenie. Obraz ukazuje przerażające losy warszawskich Żydów pod hitlerowską władzą – początkowo zmuszeni zostają do noszenia naszytej na ubraniu Gwiazdy Dawida, później przesiedla się ich do getta. Tam zmagają się z głodem i chorobami. Jednak był dopiero początek ich cierpienia – po rozpoczęciu konfliktu Niemiec ze Związkiem Radzieckim, Hitler postanowił skorzystać z okazji, jaką stwarzała wojna totalna i doprowadzić do „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”. Oznaczało to rozpoczęcie procesu, znanego jako Holocaust (zwanego też Shoah lub Zagładą) – eksterminacji Żydów w obozach zagłady.
Polański ukazuje skomplikowane losy ludzi w czasie II wojny światowej. Przedstawia rodzinę głównego bohatera, która wywieziona zostaje do Treblinki i zgładzona w komorach gazowych. Zwykli ludzie są bezradni wobec aparatu przymusu, jakim dysponuje III Rzesza. Posłusznie wypełniają polecenia hitlerowskich władz, do ostatniej chwili daremnie licząc, iż unikną najgorszego.
Postawy innych narodowości wobec Żydów są również złożone. Niektórzy Polacy pomagają ukrywającym się żydowskim sąsiadom – wskazać tu można choćby przyjaciół Szpilmana, Andrzeja i Janinę Boguckich. Jednak nie brakuje też „szmalcowników”, którzy wydają Żydów Niemcom, licząc na nagrody.
Również wśród Niemców zdarzają się ludzie szlachetni. W filmie kimś takim jest kapitan Wilhelm Hosenfeld, oficer Wehrmachtu (niemiecka armia). Oczarowany muzycznym talentem Szpilmana, pomaga mu ukryć się i dostarcza mu żywność. Polański zauważa, że również wśród największego zła zdarzają się przebłyski dobra. A przecież to niemiecka armia była siłą, dzięki której Hitler mógł podbić Europę i realizować swoje eksterminacyjne plany.
„Pianista” Romana Polańskiego przedstawia rzeczywistość II wojny światowej. Postawy, jakie przyjmowali wówczas ludzie, były bardzo zróżnicowane. Większość osób posłusznie ulegała terrorowi, rozpętanemu przez hitlerowców. Niektórzy wręcz z nimi współpracowali, licząc na korzyści finansowe lub powodowani zwykłą nienawiścią do sąsiadów. Wreszcie niemało było osób, którzy pomagali prześladowanym, ryzykując nie tylko swoją karierę, ale nawet życie. Pamiętać bowiem trzeba, że w okupowanej Polsce za pomoc Żydom Niemcy wyznaczyli karę śmierci.