Kardynał Stefan Wyszyński należy do grona najwybitniejszych Polaków XX wieku. Uznawany był za przywódcę religijnego narodu, ale również jego nieformalnego lidera politycznego. W okresie dyktatury komunistycznej Kościół stanowił ostoję wolności i niezależności, więc nie ma się co dziwić, że tak wielką rolę przypisywano prymasowi.
„Sztuką jest umierać dla ojczyzny, ale największą sztuką jest dobrze żyć dla niej”, twierdził Wyszyński. Była to ważna myśl dla Polaków w tamtych czasach, pozostała również istotnym wskazaniem dla nas, żyjących dzisiaj.
Jak należy rozumieć tę uwagę? Przede wszystkim należy sobie uświadomić jeden ważny fakt biograficzny z życia prymasa. Stefan Wyszyński urodził się w 1901 roku. Należał więc do pokolenia, które na własne oczy oglądało odrodzenie Polski w 1918 roku, a także niełatwe lata II Rzeczypospolitej. Doświadczyło ono również, a może przede wszystkim, okrutnej hekatomby II wojny światowej. Okrucieństwa popełniane przez Niemców i Sowietów kosztowały Polskę miliony ofiar, nie wspominając nawet o stratach materialnych, też przecież straszliwych. Po Powstaniu Warszawa została zrównana z ziemią, by podać jeden przykład zniszczeń. Pod koniec wojny wojska niemieckie wycofały się z polskich terenów, ale nie oznaczało to wolności dla naszego kraju. Ich miejsce zajęły miliony żołnierzy Armii Czerwonej, dzięki którym komuniści mogli narzucić reżim zależny od Stalina.
Po 1956 roku komunistyczny terror znacznie zelżał, jednak do 1989 roku Polska nie odzyskała niezależności. Owa zniewolona ojczyzna stała się areną działalności prymasa Wyszyńskiego. Przywódca polskiego Kościoła zdawał sobie sprawę, że młodzież kuszona jest, by podjąć zbrojny opór przeciw najeźdźcy. Zaraz po wojnie działało zbrojne podziemie (tak zwani żołnierze wyklęci), zaś w czasie późniejszych kryzysów (czerwiec i październik 1956, marzec 1968, grudzień 1970, by wspomnieć tylko kilka) oburzenie ludności mogło doprowadzić do krwawych starć z władzą. Prymas rozumiał jednak, że ludzie nie mają szans zwyciężyć przeciwnika, który posiada czołgi i samoloty. Powstanie Warszawskie dobitnie tego dowiodło, chociaż AK nie była przecież bezbronna.
Tym, co zalecał Wyszyński, była ciężka praca dla ojczyzny. Praca zarówno duchowa, jak i fizyczna. Dzięki tej pierwszej, naród polski mógł walczyć o zachowanie niezależności wobec naporu komunistycznej propagandy – tysiące intelektualistów, według wskazać prymasa, starało się zachować rodzimą tradycję, obyczaje i religię. Wiedział on, że kiedy w przyszłości nadejdzie wolność, to zaowocują dzieła pisarzy, pedagogów i uczonych. Również budowa nowoczesnej gospodarki była konieczna – w końcu linie kolejowe i fabryki pozostaną, kiedy upadnie dyktatura.
Kardynał Wyszyński obserwował najtragiczniejsze wydarzenia Polskiej historii. Przerażony był stratami, jakie ponieśli jego rodacy. Zalecał ostrożność, ale i ciężką pracę dla przyszłej, wolnej Polski, która kiedyś nastanie. Wspierał też naród w dążeniach do zachowania maksymalnej możliwej w owych czasach niezależności. Również dzisiaj możemy czerpać natchnienie z jego słów. Skoro wreszcie spełniło się marzenie pokoleń Polaków, skoro mamy wolną, niezależną Polskę, to tym bardziej trzeba się wysilić, by pracować dla jej chwały.