„Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza ukazuje nie tylko piękno litewskiego krajobrazu, ale także rozbudowaną, zróżnicowaną panoramę ówczesnej szlachty. Warstwę tę postrzegać można jako bohatera zbiorowego epopei, który reprezentuje pewne idee, wartości oraz przekonania.
Soplicowo i okolice zamieszkane są głównie przez przedstawicieli szlachty średniozamożnej oraz zaściankowej. Jednak we wspomnieniach pojawia się postać Stolnika Horeszki – biorącego czynny udział w życiu politycznym wysokiej rangi urzędnika. Szybko można dostrzec dystans między nim a resztą miejscowych. Za pośrednictwem Jacka Soplicy zapewnia on sobie poparcie niżej urodzonych, lecz nie ma zamiaru oddać ręki Ewy komuś pośledniego stanu, szukając dla niej męża z tytułami i wysokim urzędem.
Pozostali przedstawiciele stanu szlacheckiego, chociaż różnią się zamożnością (są wśród nich postaci bogate – Podkomorzy, Hrabia – oraz ubogie – zaścianek z Dobrzyna), zdają się utożsamiać podobne idee, usuwając różnice majątkowe na dalszy plan. Uwagę zwraca tu przede wszystkim patriotyzm – głęboki, autentyczny, pociągający za sobą gotowość do poświęceń. Z jednej strony ujawnia się on przez pielęgnację tradycji, obyczajów i zwyczajów, które wyrastają z polskiej ziemi, z drugiej gotowością do czynu zbrojnego.
Szlachcie ukazanej przez Mickiewicza nie brakuje wad. Skłonność do awantur i pijatyk, bezrefleksyjność oraz nierzadkie stawianie prywatnego interesu ponad dobrem ogółu, o jakich poeta nie zapomniał, zdają się ukazywać przyczyny trudnej sytuacji Rzeczpospolitej. Jednak autor wyraźnie złagodził ich obraz – zajazd odbywa się w sposób bezkrwawy, drobne konflikty (np. Rejenta z Asesorem) można traktować jako humorystyczne, zabawne, pijaństwo zaś staje się cechą uniwersalną, dotyczącą także innych grup i narodów (np. Rosjanie).
W czasie lektury „Pana Tadeusza” trudno oprzeć się wrażeniu, iż Adam Mickiewicz, przedstawiając obraz szlachty, uczynił to w sposób wyidealizowany. Ciepłem urzekają opisy kolejnych zwyczajów i obyczajów – będących nieocenionymi nośnikami tradycji narodowej, patriotycznej tożsamości. Interes ojczyzny, chociaż często spychany w tło, ostatecznie jawi się jako najważniejszy. Potrzebny jest tylko ktoś, kto wskaże drogę, pozwoli przekroczyć barierę wzajemnych uprzedzeń (np. ksiądz Robak). Szczególnie w kontekście coraz silniejszej i coraz bardziej bezwzględnej polityki wynaradawiającej, jaką prowadzą zaborcy, obraz ten jawi się jako ciepły, szczerze patriotyczny i rozpalający tęsknotą za dawnym obrazem świata.
Dzieło Adama Mickiewicza trudno traktować w kategoriach bezwzględnego i obiektywnego utworu o charakterze historycznym. Autor przedstawia, co prawda, bogactwo autentycznych zdarzeń, prądów itp., lecz czyniąc to, automatycznie je wartościuje, przez co wiele wad, niedociągnięć i błędów pozostaje zapomnianych.