Charakterystyka porównawcza Gerwazego i Maćka Dobrzyńskiego

Gerwazy Rębajło i Maciek Dobrzyński są niezwykle ciekawymi i bardzo wyrazistymi bohaterami drugoplanowymi „Pana Tadeusza”, którzy, pomimo niskiej pozycji w hierarchii szlacheckiej (nie należeli do zamożnych, wysoko postawionych rodzin), odgrywają bardzo ważną rolę w Soplicowie i jego okolicach, ciesząc się wielkim szacunkiem mieszkających tam ludzi.

Pierwszy z nich - Klucznik Gerwazy - to wierny sługa Stolnika Horeszki. Swych obowiązków nie przestał on pełnić nawet po śmierci dawnego właściciela zamku, codziennie z wielką starannością doglądając majątku. Chociaż jest już w podeszłym wieku, nie brak mu tężyzny fizycznej ani zapału. Z kolei jego pomarszczona twarz i „ozdobiona” bliznami głowa świadczą o wielkim doświadczeniu tego człowieka, który brał udział w różnych walkach, był uczestnikiem doniosłych wydarzeń.

Maciek Dobrzyński jest ponad siedemdziesięcioletnim mężczyzną pełniącym rolę zwierzchnika dobrzyńskiego zaścianka. W czasie niekrótkiego życia przyległo do niego wiele pseudonimów - m. in. Kurek na kościele (od zmienności poglądów), Królik (od hodowli tych zwierząt), Maciej Rózeczka (od jego ulubionej broni) oraz Maciek nad Maćkami. Ten odważny człowiek uczestniczył w konfederacji barskiej, walczył także w powstaniu kościuszkowskim. Szacunek, jakim darzono go w zaścianku był tak wielki, iż niemal nie podejmowano decyzji bez zasięgnięcia jego rady.

Gerwazy, którego nazywano Mopankiem (od ulubionego powiedzenia), Półkozicem (od herbu) lub Scyzorykiem (od jego rapiera), także był postacią o wielkim znaczeniu w lokalnej społeczności. Szanowano go głównie za lojalność wobec Horeszków, ceniono jego zdolność przekonywania. Właśnie z niej zrobił on wielki pożytek, nakłaniając szlachtę zaściankową do wyruszenia zorganizowania zajazdu na Soplicowo. Chociaż Klucznik nie dysponował żadnymi aktami prawnymi, z łatwością osiągnął zamierzony cel, gromadząc liczną kompanię. Przy tym jest to postać pełna skrajnych emocji - z wielką zaciekłością nienawidzi Sopliców, pragnie pomścić śmierć Stolnika. Wiele jego działań wynik właśnie z tego uprzedzenia.

Maciek Dobrzyński od początku negatywnie odnosi się do idei zajazdu. Zdaje sobie sprawę, iż wewnętrzne podziały nie prowadzą do niczego dobrego. Równolegle nie do końca ufa Robakowi i jego przepowiedniom dotyczącym Napoleona. Stara się zawsze kierować rozsądkiem, dokładnie analizując dany problem, a dopiero później dopuszcza do głosu emocje. Kiedy jednak pojawia się konieczność pomocy szlachcie, którą zniewolili Moskale, wyrusza wraz z Robakiem, biorąc udział w odbiciu Soplicowa.

Przełomowym punktem fabuły dzieła staje się dla Gerwazego Rębajły spowiedź księdza Robaka. Wtedy Półkozic, choć z pewnymi oporami, ostatecznie wybacza mordercy Stolnika i zbliża się do Sopliców. Kluczową informacją zdaje się być wyznanie Jacka, że nie miał nic wspólnego z Moskalami. Wtedy Scyzoryk widzi jego poświęcenie dla ojczyzny, ma świadomość tego, iż, ryzykując własne życie, Robak ocalił nie tylko jego, ale i Hrabiego. Klucznik otwiera się - opowiada o swej sympatii dla Tadeusza, wkrótce nawiązuje przyjaźń z Protazym. Wraz z udzieleniem wybaczenia dawnemu wrogowi z jego oczu spadają zasłony.

Z kolei Maciek Dobrzyński jest bohaterem statycznym. Na kartach całego utworu uosabia on zdrowy rozsądek, racjonalizm, zdolność panowania nad emocjami i szczegółowej analizy poszczególnych zdarzeń. Podczas uczty, gdy wszyscy radują się i bawią, wyraża on sceptycyzm w odniesieniu do Napoleona. Ma świadomość tego, iż nikt nie zadba o interes Rzeczpospolitej w taki sposób, jak uczyniliby to jej mieszkańcy, a dokładniej - wywodzący się spośród nich bohater.

Gerwazy i Maciek Dobrzyński to postaci, które wrosły w krajobraz Soplicowa i okolic. Są oni rozpoznawani przez tamtejszych mieszkańców i darzeni wielkim uznaniem. Ich doświadczenie często służy innym jako drogowskaz, ich rady i opinie słuchane są z wielką uwagą. Jednak bohaterowie znacznie odróżniają się od siebie. Gerwazy to człowiek porywczy, pamiętliwy i mściwy, a większość jego działań wynika z nienawiści do Sopliców. Z kolei Maciek nad Maćkami nie daje ponieść się emocjom, stara się kierować rozumem i dokonywać rozsądnych wyborów. Dopiero spowiedź księdza Robaka odsłania inne oblicze Klucznika - spokojnego, przyjacielskiego i otwartego.