Patriotyzm w „Panu Tadeuszu” jest wartością szczególną, immanentnie obecną w poemacie Mickiewicza. Już sama idea przyświecająca jego powstaniu - chęć podtrzymania rodaków na duchu, pragnienie przywołania obrazu ojczyzny, który napełni serca mieszkańców dawnej Rzeczpospolitej nadzieją - podkreśla szczególną rolę, jaką widział dla swego dzieła wybitny poeta. Przekonanie to dokumentują także słowa zawarte w epilogu: O, gdybym kiedy dożył tej pociechy, / Żeby te księgi zbłądziły pod strzechy.
Pierwszym przejawem patriotyzmu, jaki odbiorca może dostrzec w „Panu Tadeuszu” są pielęgnowanie rodzimych obyczajów oraz szacunek dla historii swego kraju. Dworek w Soplicowie jest miejscem szczególnym. Już same dekoracje (portrety bohaterów narodowych - m. in. Kościuszko i Rejtan) zdradzają nastawienie jego mieszkańców, obrazują ich poglądy i przekonania. Ludzie żyjący w pobliżu i będący częstymi gośćmi w majątku Sędziego to prawdziwa skarbnica wiadomości na temat tradycji, jej żywi strażnicy (Wojski). W takich realiach miłość do ojczyzny kwitnie, staje się jedną z najważniejszych wartości.
Szacunek do tradycji pozwala przetrwać świadomości narodowej. Istnieją pewne zwyczaje i obyczaje, które odróżniają Polaków i Litwinów od przedstawicieli innych nacji, które niosą dumę i umacniają wiarę w ojczyznę. W rzeczywistości zaborów miało to szczególne znaczenie.
Bohaterowie postrzegają ziemię ojczystą jako największą wartość. Wynika to z faktu, że są z nią nierozłącznie związani, budują jej obraz, a ona z kolei wzbogaca ich postawę, kształtuje pewne nawyki i przeświadczenia. Dlatego większość z nich jest gotowa do wzięcia udziału w powstaniu, do którego namawia ksiądz Robak. Wielką szansą jest rychłe nadciągnięcie wojsk Napoleona, co można wykorzystać jako pomoc w odbudowie własnego państwa. Patriotyzm obecny w sferze uczuć - w zachwycie przyrodą, w szacunku dla obyczajowości - znajduje więc odzwierciedlenie w sferze czynów. Jacek Soplica - jedna z najważniejszych postaci dzieła - stanowi uosobienie idei narodowowyzwoleńczej, a zarazem służy podkreśleniu faktu, iż haniebne czyny mogą zostać odkupione poprzez ofiarne działanie na rzecz ogółu.
Większość z postaci obecnych w dziele Mickiewicza pamięta ważne wydarzenia historyczne - powstanie kościuszkowskie, konfederację barską, konfederację targowicką. Ich oceny wciąż pojawiają się w rozmowach i przemowach, jednoznacznie potępiając Targowicę i głosząc pochwałę dwóch pozostałych.
Napoleon, który ma szansę stać się orędownikiem polskiej niepodległości, widziany jest jako wyzwoliciel. Jedynie Maciek z Dobrzyna obawia się, iż Rzeczpospolita nie zostanie przezeń potraktowana z należytym szacunkiem, pełniąc rolę swoistego mamidła prowadzącego Polaków i Litwinów w krwawy bój. Oczekuje on na polskiego bohatera, który będzie znał potrzeby swego kraju, palące go problemy i niepokoje, a przy tym jego obraz utrwali się w świadomości narodu, zaszczepiając w niej najważniejsze wartości (umiłowanie do wolności, samodzielność, poświęcenie sprawie ojczyzny).
„Pan Tadeusz” to dzieło wypełnione miłością do ojczyzny. Widać to w opisach przyrody ukazanej jako jedyna w swoim rodzaju, wręcz nieistniejąca w takiej formie poza granicami Rzeczpospolitej. Bogactwo obyczajów i zwyczajów podkreśla wspaniałą kulturę Polski i Litwy, jej ogromny dorobek. Z kolei działania militarne (ksiądz Robak, Hrabia, Tadeusz) akcentują bohaterstwo mieszkańców Rzeczpospolitej, ich gotowość do poświęceń i umiłowanie wolności, za którą walczą.