Dzieło Andrzeja Frycza Modrzewskiego to jeden z ciekawszych owoców staropolskiej polskiej myśli politycznej. Kilka słów należy poświęcić samemu autorowi. Modrzewski studiował na Uniwersytecie Krakowskim, a także w Wittenberdze. W Niemczech poznał idee rodzącej się wówczas reformacji religijnej, miał także osobiście zetknąć się z Marcinem Lutrem. W Polsce współpracował z prymasem Łaskim, był także sekretarzem Zygmunta Starego. Wysoko cenił jego zdolności również następny z królów, światły Zygmunt August.
„O poprawie Rzeczypospolitej” ukazało się najpierw w wersji ocenzurowanej w Krakowie w 1551 roku. Pełny tytuł spisanego po łacinie traktatu to „Rozważań o poprawie Rzeczypospolitej ksiąg pięć”. Wspomniana cenzura sprawiła, iż pierwsze wydanie zawierało tylko trzy księgi. Pełna edycja dzieła miała miejsce dopiero w 1554 roku w Bazylei, w niemieckim tłumaczeniu. Pierwsze polskie tłumaczenie miało miejsce kilka lat po śmierci Frycza Modrzewskiego, ale nie zawierało kontrowersyjnej księgi dotyczącej spraw religijnych.
Tytułowe „ksiąg pięć to”:
-o obyczajach
-o prawach
-o wojnie
-o kościele
-o szkole.
W kwestii obyczajów Modrzewski prezentował rygoryzm bliski surowym naukom reformacji. Zalecał:
Niechże tedy pilności przyłożą rodzice, aby syny swoje temi naukami wyćwiczyli, … aby je powściągali od rozkoszy; bo gdzie te panują, tam się cnota ostać nie może… A nie tylko niech i je ciągną do mierności jedzenia i picia, ale też niech je zwyczają ku wycierpiemu zimna i gorąca i twardej pościeli: tylko tego strzec, aby co siłom ich i zdrowiu nie szkodziło, o które trzeba pilne staranie mieć, aby myśl wolniejsza była a do wszytkiego gotowsza i ostrzejsza. Niechby im też zakazowali towarzystwa ze złemi ludźmi, słowa i sprawy wszytkie ich niechajby sterowali ku czci a przystojności, ku sprawiedliwości, skromności, cichości i ku skłonności; zaś sprośności, krzywdy, gniewu, zazdrości, nadętości, zbytku i okrutności niecił się im każą pilno strzec…
Prawdziwie rewolucyjne były tezy zawarte w księdze drugiej. Modrzewski wzywał do ustanowienie równości wszystkich mieszkańców państwa wobec prawa. Przypomnijmy, iż postulaty takie doczekały się w Europie spełnienia dopiero na skutek Rewolucji Francuskiej i wojen napoleońskich, czyli dopiero na przełomie XVIII/XIX wieku (ok. 250 lat po wydaniu dzieła Modrzewskiego). Sugerował też, by ciężej karać osoby możniejsze, piastujące urzędy – bowiem gdy ludzie bogatsi i potężniejsi dopuszczają się zła, gorszą swoimi czynami maluczkich.
Księga „o wojnie” to potępienie wojen zaborczych. Z pewnością była ona wyrazem wysokiej kultury i moralności autora, niemniej trudno uznać ją za radykalną. Zawarte w niej tezy pojawiały się bowiem już na początku XV wieku w polskiej myśli politycznej (Paweł Włodkowic), a w XVI wieku również w myśli hiszpańskiej (tzw. szkoła z Salamanki).
W części traktatu poświęconej sprawom kościelnym, autor zalecał swego rodzaju demokratyzację Kościoła – wierni winni wybierać biskupów, zaś władzę papieża należy umniejszyć. W tym drugim punkcie Modrzewski przywoływał stare spory prymatu papieża/soboru.
Ostatnia z ksiąg zaleca większą dbałość o ludzi wykształconych, którzy nie cieszą się jednak pełnią praw, ponieważ często pochodzą z plebsu. Widać tutaj powrót do tezy o równości wobec prawa.
„O poprawie Rzeczypospolitej” to dzieło wyprzedzające swoją epokę. Niektórzy jednak twierdzą, iż postulaty Frycza były wręcz utopijne.
Streszczenie Główną bohaterką osiemnastego – ostatniego tomu „Jeżycjady” pt. „Sprężyna” jest Łucja Pałys – córka Idy...
„Kazania Sejmowe” Piotrka Skargi przez lata uznawano za dzieło o proroczym wręcz charakterze. Ich autor przewidzieć miał upadek i rozbiory Rzeczypospolitej a...
Pieśń XX („Miło szaleć kiedy czas po temu”) łączy refleksję nad życiem charakterystyczną dla poważniejszych utworów Kochanowskiego z dowcipem i „biesiadnym”...
Hymn to uroczysta pieśń która chwali w niniejszym utworze Boga. Charakteryzuje się wzniosłym nastrojem a podmiot liryczny wypowiada się by zaprezentować jakieś...
Piotr Skarga był kaznodzieją króla Zygmunta III Wazy jezuitą jedną z najważniejszych postaci polskiej reformacji. Jego najważniejsze dzieła to bardzo popularne...
Geneza „Wieża” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego po raz pierwszy opublikowana została w lipcu 1958 r. w paryskiej „Kulturze”. Opowiadanie to powstało...
„But w butonierce” to bodaj najbardziej znany wiersz jaki spisał poeta-futurysta Bruno Jasieński. Już po tytule widać sposób w jaki autor zamierza obchodzić...
Opublikowane w 1597 roku „Kazania sejmowe” Piotra Skargi należą do arcydzieł literatury staropolskiej. Wśród kazań szczególne znaczenie ma kazanie...
Streszczenie Ballada „To lubię” rozpoczyna się zwrotem do Maryli. Jest ona zachęcana do spojrzenia na piękny krajobraz. Na skraju lasu znajduje się cerkiew w...