Andrzej Frycz Modrzewski

Andrzej Frycz Modrzewski należy do najbardziej interesujących postaci polskiego Złotego Wieku (XVI wiek). Sekretarz królewski, współpracownik prymasa, a zarazem zwolennik reformacji i radykalnej poprawy państwa. Człowiek o surowych zasadach moralnych, który wywołał skandal, gdy ożenił się, pomimo wcześniejszego przyjęcia święceń kapłańskich.

Frycz Modrzewski urodził się w 1503 roku w Wolborzu. Jego ojciec był tamtejszym wójtem, a rodzina od kilku pokoleń używała już przydomka „Fricz”. Jako czternastolatek Modrzewski rozpoczął studia na Uniwersytecie w Krakowie. Nie świadczyło to o jakiejś szczególnej genialności – wręcz przeciwnie, rozpoczynanie edukacji uniwersyteckiej w takim wieku należało do powszechnego zwyczaju epoki. W późniejszym okresie życia Modrzewski udał się po nauki do Wittenbergi, gdzie miał możliwość lepszego poznania rozpowszechniających się wówczas w Niemczech idei reformacji religijnej. Podobno zetknął się z samym Marcinem Lutrem.

W Polsce przyszły autor „O poprawie Rzeczypospolitej” przeszedł kilka stopni kariery – pracował dla prymasa Łaskiego, później zaś został sekretarzem Zygmunta Starego. Wreszcie sprawował funkcję wójta wolborskiego, podobnie jak wcześniej jego ojciec. Urząd ten utracił po wspomnianej sprawie ślubu (1560 rok) z Jadwigą Kamieńską. Z powodu swoich radykalnych tez politycznych narażony był na niepewność względem własnego bezpieczeństwa – król musiał wydać mu nawet list żelazny, zapewniając protekcję. Zmarł w 1572 roku.

Modrzewski jako myśliciel polityczny zadebiutował w 1543 roku rozprawą „Łaski, czyli o karze za mężobójstwo”. Opublikował później kilka pomniejszych prac, ale najważniejszą częścią jego spuścizny jest olbrzymi traktat „O poprawie Rzeczypospolitej” – w ocenzurowanej wersji opublikowany w Krakowie w 1551 roku, zaś w całości w 1554 w Bazylei.

Myśl polityczna Modrzewskiego łączy najlepsze tradycje kultury renesansowej z surowością obyczajową charakterystyczną dla reformacji. W nowych ruchach religijnych można też dopatrzyć się inspiracji dla zawartych w niej postulatów daleko idących zmian społecznych. Modrzewski proponował m.in. swego rodzaju demokratyzację Kościoła (wierni wybierający biskupów, umniejszenie władzy papieża), zaniechanie agresji na inne kraje, a także równość wszystkich mieszkańców państwa wobec prawa. Był to w owym czasie postulat absolutnie rewolucyjny – dość powiedzieć, że na terenach Polski równość wobec prawa pojawiła się dopiero na początku XIX-wieku, w okresie wojen napoleońskich (nie oznacza to jakiegoś zacofania Polski – w innych krajach Europy wprowadzano ją mniej więcej w tym samym czasie). Modrzewski nawoływał też do tego, by każde morderstwo karane było śmiercią.

Trudno jednoznacznie ocenić jego dorobek intelektualny – z pewnością wiele wątków jego dzieł wyprzedzało epokę. Niektórzy zarzucają im jednak charakter utopijny i nieprzystawanie do ówczesnej rzeczywistości – a dla dzieła politycznego jest to raczej zła ocena.