Cudzoziemka jako powieść psychologiczna

„Cudzoziemka” Marii Kuncewiczowej powszechnie uważana jest za jedno z najwybitniejszych dzieł psychologizmu polskiego międzywojnia. Nurt ten, który ukształtował się na początku XX stulecia, koncentrował się głównie opisie przeżyć wewnętrznych bohaterów, przedstawianiu psychologicznych motywów ich działania oraz analizie ich osobowości. Jego rozwój nastąpił pod wpływem silnie zaznaczających swą obecność w tym okresie teorii psychologicznych dążących do zgłębienia ludzkiej świadomości.

Akcja powieści Marii Kuncewiczowej rozgrywa się w ciągu ostatniego dnia życia tytułowej bohaterki. Pod wpływem różnorodnych impulsów Róża Żabczyńska przypomina sobie wydarzenia stanowiące treść jej życia. Sięgające w przeszłość retrospekcje odsłaniają przed czytelnikiem poszczególne epizody, które ukazują czytelnikowi motywy działania głównej bohaterki oraz przyczyny jej skomplikowanych relacji z otaczającym światem. Konstrukcja utworu jest więc pozbawiona chronologicznego porządku i fragmentaryczna. Narracja dzieła poddaje się dyktatowi pamięci, którą cechują wybiórczość i emocjonalność. Czytelnikowi przedstawione zostają bowiem pochodzące z przeszłości bohaterów sceny o silnym ładunku uczuciowym.

Róża Żabczyńska zostaje przedstawiona odbiorcy jako postać trwającą w nieustannym konflikcie z rzeczywistością. W istocie - kobieta cierpi z powodu niespełnionej miłości oraz niezrealizowanych ambicji, co przekłada się na jej relacje z członkami rodziny. Wraz z rozwojem fabuły odsłonięte zostają przyczyny niepowodzeń tytułowej bohaterki. Okazuje się wtedy, że ich przyczyny leżą głównie w psychice Róży Żabczyńskiej i jej problemach emocjonalnych.

„Cudzoziemka” jest powieścią w bardzo dokładny sposób eksplorującą wnętrze tytułowej bohaterki. Dla lepszej realizacji swych zamiarów autorka posłużyła się przede wszystkim techniką mowy pozornie zależnej. Opowieść prowadzi narrator występujący w trzeciej osobie, lecz o ile w opisie ostatniego dnia życia Róży jest on obiektywny i zdystansowany do rzeczywistości, o tyle we fragmentach przenoszących akcję w przeszłość zbliża się on do bohaterów, częściowo przejmuje ich punkt widzenia.

Dzieło Marii Kuncewiczowej przedstawia bardzo rozbudowany i złożony obraz Róży Żabczyńskiej. Autorka przytacza dzieje rodziny Róży Żabczyńskiej, ukazuje dzieje bohaterki w Taganrogu, emocje towarzyszące jej przeprowadzce do Warszawy, problemy narastające w nowym środowisku. W ten sposób czytelnik otrzymuje wielopłaszczyznową wizję bohaterki, a do rozważenia zostają dane mu różne czynniki psychologiczne mające wpływ na jej postawę.