„Nie-boska komedia” jako dramat romantyczny

„Nie-boska komedia” Zygmunta Krasińskiego jest utworem szczególnym. Ten dramat romantyczny zaliczany jest do najważniejszych dzieł gatunku, a jego autor wykreował niepowtarzalny - pełen zagadek, tajemnic i napięcia świat. Odstępując od reguł określających dramat klasyczny, zyskał możliwość ukazania złożoności procesów historycznych, jakie kształtują rzeczywistość.

Utwór Krasińskiego zrywa z regułą trzech jedności (czasu, miejsca i akcji). Jego akcja zostaje rozciągnięta na kilkanaście lat. Wydarzenia otwierające historię Męża rozgrywają się dekadę wcześniej niż ostateczna walka dwóch obozów. Bohaterowie pojawiają się w wielu miejscach (twierdza Świętej Trójcy, siedziba rewolucjonistów itp.). Chociaż fabułę spajają losy hrabiego Henryka, pojawiają się tutaj także wątki niezależne i postacie poboczne. Nie obowiązuje również ciąg przyczynowo - skutkowy, gdyż wiele scen skomponowanych jest w sposób luźny - pojawiają się niedopowiedzenia, „białe plamy”.

Najbardziej widoczną cechą dramatu romantycznego są w „Nie-boskiej komedii” postacie fantastyczne. Te zaznaczają swoją obecność w każdym akcie, komentując bieżące wydarzenia i zapowiadając przyszłe losy bohaterów. Orcio - syn Henryka i Marii - jest osobą posiadającą dostęp do odwiecznych tajemnic. Zamknięte oczy otwierają mu drogę do zrozumienia niepokojących sygnałów, kontaktuje się on także z nieżyjącą matką.

Dzieło Krasińskiego jest utworem niescenicznym. Najprawdopodobniej sam autor nie przewidywał, aby ktoś podjął próbę przedstawienia jej na deskach teatru (utwór był kontrowersyjny, w bardzo dosadny sposób ukazywał demoniczne oblicze rewolucji). Trudności nastręczają tutaj przede wszystkim postacie i zdarzenia fantastyczne, dynamiczność dzieła oraz sceny zbiorowe. W dramacie pojawia się także postać zbliżona do narratora, która snuje refleksje, opisuje pewne zdarzenia.

„Nie-boska komedia” cechuje się niejednorodnym stylem. Tekst budują zarówno fragmenty podniosłe, dotykające poważnych problemów, jak i zrywające z zasadą jedności stylu (krwawe rozmowy rewolucjonistów). Nie brakuje także epizodów groteskowych - przykładem może być scena przedstawiająca żydowski namiot.

Dramat Krasińskiego podejmuje zróżnicowaną tematykę. Obok refleksji nad życiem twórcy, jego relacjami z najbliższymi i społeczeństwem, bardzo widoczna jest analiza rewolucji i jej wpływu na naród. Kontekst polistopadowy otwiera tutaj drogę przemyśleniom nad kształtem społeczeństwa, obowiązującymi w nim podziałami i różnicami. Sama rewolucja jawi się jako proces destruktywny, prowadzący do chaosu i nicości.

Warto zwrócić uwagę także na kreację głównego bohatera. Jest nim hrabia Henryk - poeta i arystokrata. To postać zdecydowanie wybijająca się ponad ogół społeczeństwa, poszukująca autentycznych wartości. Szczególnie w dwóch pierwszych częściach widoczne są jego rozterki i lęk przed normalnym życiem. W czasie walki daje się on poznać jako osoba wierna ideałom, gotowa umrzeć, byle ich nie porzucić.

Zakończenie „Nie-boskiej komedii” jest otwarte. Przybycie Jezusa i śmierć Pankracego w żaden sposób nie rozjaśniają dalszych wydarzeń, nie sugerują możliwego obrotu sprawy. Odbiorca może jedynie domyślać się dalszych losów świata skąpanego w rewolucyjnej krwi.