John Ronald Reuel Tolkien – biografia i charakterystyka twórczości

Biografia

John Ronald Reuel Tolkien urodził się 3 stycznia 1892 r. w Bloemfontein, mieście położonym w Republice Południowej Afryki. Od 1890 r. Arthur Tolkien - ojciec Johna Ronalda - pełnił w Oranii obowiązki dyrektora filii Bank of Africa. Matka przyszłego autora, Mabel Suffield, źle znosiła jednak życie w Afryce. Wkrótce zabrała trzyletniego syna do Birmingham.

Przybywszy do Anglii, Tolkien bardzo szybko zżył się z rodziną Suffieldów. Szczególnie bliska stała mu się ona rok później, gdy w 1896 zmarł jego ojciec (przyczyną śmierci była choroba). Odejście Arthura Tolkiena znacznie pogorszyło sytuację materialną jego żony i synów (brat Tolkiena na imię miał Hilary). Topniejące oszczędności skłoniły Mabel Tolkien do przeprowadzki na przedmieścia Birmingham. Wiejska i nietknięta przemysłem okolica, w której przyszły autor „Władcy Pierścieni” spędził kilka lat, stała się później inspiracją do stworzenia Shire.

W 1899 r. Mabel Tolkien przeszła na katolicyzm. Sama wychowywała ona synów, sama dbała również o ich edukację. Pod jej okiem John Ronald nauczył się francuskiego i łaciny, dzięki jej opiece bardzo wcześnie pokochał książki.

Okres 1900 - 1904 upłynął w życiu Tolkiena pod znakiem ciągłych przeprowadzek i zmian szkół. W jednej z nich przyszły autor poznał George’a Brevertona, nauczyciela, który zachęcał go do pilnego studiowania historii języka angielskiego.

Czas dzieciństwa J. R. R. Tolkiena skończył się 14 listopada 1904 r. Wtedy to zmarła jego cierpiąca na cukrzycę matka. Dwunastoletni chłopiec oddany został pod opiekę Francisa Morgana, duchownego zaprzyjaźnionego z Mabel Tolkien. Nie był to łatwy etap w życiu przyszłego autora „Hobbita”, lecz nadal realizował on swoją pasję, czyli poznawał historię języka angielskiego, doskonalił francuszczyznę i łacinę.

Wkrótce poszerzył Tolkien swą znajomość języków, zapoznając się z greką, językiem stanorordyjskim i gockim. Podjął również pierwsze próby tworzenia własnych systemów gramatycznych i brzmieniowych. W 1910 otrzymał stypendium Exter College w Oksfordzie, a rok później rozpoczął studia.

Filologia klasyczna (greka i łacina) szybko znudziła się doskonale znającemu te języki Tolkienowi. Swą uwagę skoncentrował wówczas na językoznawstwie porównawczym. Najpierw badał język walijski, później zajął się fińskim (co ważne - to właśnie fiński stał się podstawą dla języka elfów zamieszkujących Śródziemie).

Po osiągnięciu pełnoletniości (21 lat) Tolkien napisał list do Edith Bratt, swej młodzieńczej miłości. Gdy otrzymał odpowiedź, okazało się, że zaręczyła się ona z innym mężczyzną. W wyniku spotkania z Tolkienem odrzuciła jednak wcześniejsze oświadczyny. Ślub odbył się w marcu 1916 r., niedługo po przyjęciu przez Edith Bratt katolicyzmu.

Kilka miesięcy później John Ronald Reuel Tolkien wcielony został do 11 batalionu Strzelców z Lancashire jako tłumacz i oficer łączności. Udział w I wojnie światowej był dla autora wielką traumą, ale jak sam zaznaczał, nie wpłynął na jego twórczość literacką. Jeszcze w trakcie bitwy nad Sommą Tolkien zaczął chorować na gorączkę okopową i wkrótce przeniesiono go do Anglii. Z powodu problemów zdrowotnych nie wrócił już na front. Spędzając wiele czasu w szpitalach i sanatoriach, zaczął rozwijać podjęty wcześniej pomysł stworzenia własnej mitologii.

W 1919 Tolkien zatrudniony został do pracy przy tworzeniu New English Dictionary. Po upływie zaledwie roku przeniósł się do Leeds, gdzie objął stanowisko docenta. W tym czasie jego żona oraz dwaj synowie wciąż przebywali w Oxfordzie. Dokonany na początku lat 20 przekład średniowiecznego poematu „Pan Gawen i Zielony Rycerz” wkrótce zapewnił Tolkienowi stanowisko kierownika katedry języka staroangielskiego w Oksfordzie. Wśród studentów - zarówno w Leeds, jak i w Oksfordzie - cieszył się Tolkien ogromną popularnością. Szczególnie lubował się w organizowaniu spotkań, podczas których raczono się piwem i czytano dawne poematy i legendy.

W 1937 opublikowana została powieść „Hobbit, czyli tam i z powrotem”. Utwór powstał kilka lat wcześniej, a uwagę zwróciła nań jedna ze studentek Tolkiena. Sam autor stworzył dzieło dla swoich dzieci (miał ich wtedy już czworo) i najprawdopodobniej zupełnie nie spodziewał się, że okaże się ono tak wielkim sukcesem wydawniczym, że podmiot odpowiedzialny za publikację poprosi o napisanie ciągu dalszego.

Prace nad kontynuacją „Hobbita” nie były łatwe. Komplikowały je trwająca wojna oraz obowiązki dydaktyczne autora, który w 1945 objął stanowisko profesora anglistyki w Oksfordzie. W końcu dzieło zatytułowane „Władca Pierścieni” ukazało się w 1954 r. Bardzo szybko zdobyło ono ogromne uznanie.
W dalszych latach życia John Ronald Reuel Tolkien kontynuował pracę dydaktyczną oraz literacką. Wciąż pracował nad „Silmarillionem”, wydawał też publikacje akademickie z zakresu różnych mitologii i językoznawstwa.

Tolkien zmarł 3 września 1973 r., niemal 2 lata po pożegnaniu żony. Jego ciało złożone zostało w katolickiej części Wolvercote Cemetery w Oksfordzie.

Charakterystyka twórczości

John Ronald Reuel Tolkien zasłynął jako twórca Środziemia, fantastycznego świata, w którym toczy się akcja napisanych przez niego powieści. Jednak w jego dorobku literackim znajdują się także liczne tomy poezji oraz różnego rodzaju opracowania i teksty krytyczne.

Twórczość literacka J. R. R. Tolkiena inspirowana była m. in. religią chrześcijańską (Tolkien był gorliwym katolikiem), mitologią nordycką oraz innymi mitologiami (np. celtycką, grecką), językami staroangielskim i średnioangielskim (spisaną w nich literaturą), legendami arturiańskimi oraz dokonaniami artystycznymi m. in. Szekspira, Richarda Wagnera, Williama Morrisa itd.

W swoich utworach poruszał J. R. R. Tolkien uniwersalne i podniosłe tematy. Świat jego największych powieści staje się areną walki dobra ze złem - tej toczonej przez ogromne armie, jak i przez samych bohaterów w swoim wnętrzu (przezwyciężanie pokus, słabości). Nie brakuje tu szlachetnych i wspaniałych postaw, którym przeciwstawione zostają te zdradzieckie, niegodne. U niektórych strach wyzwala dumę i determinację, u innych wydobywa zaś najmroczniejsze cechy charakteru. Bohaterowie powieści Tolkiena przekonują się, iż miłość i przyjaźń zawsze wymagają poświęceń. A ich wartość opiera się na tym, że to one czynią świat lepszym miejscem.

Dzisiaj J. R. R. Tolkien uważany jest za jednego z prekursorów literatury fantasy. Szczególna wartość jego dzieł zasadza się nie tylko na ich walorach artystycznych (np. fragmenty poetyckie), lecz także na fakcie umiejscowienia ich akcji w niezwykle starannie i dokładnie wykreowanym świecie, jakim jest Śródziemie. Co ważne - utwory Tolkiena czytane mogą być przy zastosowaniu różnych kluczy interpretacyjnych (m. in. religijnego, filozoficznego itp.).

Najważniejsze dzieła: „Hobbit, czyli tam i z powrotem” (1937), „Liść, dzieło Niggle’a” (1945), „Władca Pierścieni” (1954), „Kowal z Podlesia Większego” (1967), „Silmarillion” (1977), „Pan Błysk” (1982).