Iliada, Homer - opracowanie, interpretacja, bohaterowie, motywy

Geneza

„Iliadzie” przypisuje się autorstwo Homera, mimo iż jest to kwestia sporna. Jest ona prawdopodobnie dziełem, które poprzedza „Odyseję”, gdyż  pojawiają się tam ci sami bohaterowie oraz wspomnienie akcji, która działa się w „Iliadzie”.

„Iliada” i „Odyseja” były początkowo przekazywane ustnie, jednakże moment ich zapisania uznaje się za początek literatury w ogóle. Dlatego są to utwory ważne, również dla piśmiennictwa europejskiego.

Inspiracją do powstania „Iliady” i „Odysei” była mitologia grecka, a konkretnie mit o wojnie trojańskiej, który poruszał kwestię rzeczywistych wydarzeń.

Historia wojny trojańskiej swych początków sięga, kiedy bogini Tetyda brała ślub z Peleusem. Na wesele zaproszono bogów olimpijskich. Jednakże zapomniano o jednej bogini – Eris, która rozgniewana postanowiła się zemścić. Rzuciła tzw. jabłko niezgody, z napisem: „Dla najpiękniejszej”. Było źródłem sporu, ponieważ boginie sprzeczały się, której owo jabłko się należy. W konkury stanęły: Hera, Afrodyta i Atena. Parys miał rozstrzygnąć, która z nich otrzyma jabłko.

Hera obiecała mu więc władzę, Atena mądrość, a Afrodyta – piękną Helenę, żonę Menelaosa i to ona właśnie otrzymała jabłko.

Parys okazał się synem Priama, króla Troi. Udał się on do Sparty, skąd porwał żonę Melenelaosa, czym wywołał wojnę, której dowodził Agamemnon, brat Menelaosa. Trwała ona dziewięć lat.

Sporna pozostaje kwestia autorstwa utworu. Za autora „Iliady” i „Odysei” zwykło się uznawać Homera, ze względu na charakterystyczny dla niego język. Jednakże teoretycy literatury doszukują się różnic stylistycznych w obu utworach. W XVII w. pojawił się problem tzw. kwestii homeryckiej. Naukowcy przypuszczali bowiem, że Homer to postać, która nigdy nie żyła. Oba utwory miałyby powstać w wyniku połączenia różnych pieśni wykonywanych przez śpiewaków wędrownych. Z upływem czasu, kwestia homerycka zmieniła się w spór o Homera. Uczestniczyły w nim trzy strony: jedna przypisuje Homerowi autorstwo obu eposów, druga twierdzi, że Homer jedynie złączył pieśni różnych twórców w całość, trzecia – najbardziej kontrowersyjna – kwestionuje wkład Homera w powstanie „Odysei”.

Czas i miejsce akcji

Wojna trojańska toczyła się dziewięć lat, a akcja utworu rozpoczyna się w ostatnim roku jej trwania i obejmuje około 50 dni.

Miejsce akcji to mury Troi, pod którymi toczą się walki Achajów z Trojanami.

Bohaterowie utworu

Achilles to heros, który był synem bogini Temidy i Peleusa. Pogniewał się on na Agamemnona za zniewagę i odebranie ukochanej. W zamian za to zdecydował się nie walczyć przeciwko Trojanom. Poprosił też matkę, Temidę, o wstawiennictwo, by wojska Agamemnona odczuły jego brak. Achilles był zatem bohaterem dumnym i pamiętliwym. Nie wahał się zemścić na rywalu, mimo iż w ten sposób mógł zaszkodzić swojej ojczyźnie.

Achilles był wojownikiem, którego w dzieciństwie matka wykąpała w Styksie, zapewniając mu ponadludzką moc. Trzymała go jednak za piętę, przez co była ona jego słabym punktem. Był więc bohaterem niezwykle silnym, mężnym i odważnym. Był także nieustraszony.

Achillesa charakteryzowała pewność siebie i upór. Wiedział, że bez niego Achajowie nie poradzą sobie w walce z Trojanami.  

Mimo wszystko był człowiekiem bardzo wrażliwym, ceniącym swoich bliskich. Dlatego też tak bardzo dotknęła go śmierć jego przyjaciela. Jest mściwy, więc postanawia odegrać się za śmierć Patroklesa. Powoduje to też załagodzenie sporu z Agamemnonem.

Jest także bohaterem bezlitosnym i bezwzględnym. Po zabiciu Hektora, mimo błagań pokonanego, nie zezwala na to, by jego zwłoki nie zostały zbezczeszczone. Chce jak najbardziej znieważyć wroga.

Wykazuje się jednak wrażliwością i empatia, gdy przychodzi do niego Priam, ojciec zamordowanego Hektora, i błaga o zwrócenie ciała syna. Mężny Achilles lituje się i zwraca mężczyźnie ciało poległego.

Achilles podlega także ingerencji woli bogów, gdyż to oni sprzyjali mu w walce z Hektorem.

Hektor to syn króla Priama i Hekabe. Był wodzem Trojan i mężem Andromachy. Podobnie jak Achilles, słynął on z męstwa i odwagi, mimo że nie posiadał takiej mocy, jak jego grecki rywal. Dzielnie walczył w obronie własnej ojczyzny, mimo iż musiał opuścić swoich bliskich. Zatem przedkładał on dobro własnego kraju nad dobro swoich najblizszych. Decyduje się na to, mimo iż bardzo kocha swoją rodzinę. Boli go to, że musi ich opuścić.

Stara się on zachować rozwagę w swym postepowaniu. Jest mężny i dzielny, bo decyduje się na walkę z Achillesem, mimo iż budził u niego strach. Jest jednak bohaterem niezwykle honorowym, gdyż nie rejteruje, a podejmuje walkę z silniejszym od niego herosem.   

Agamemnon to syn Atreja, król Myken i Argos, brat Menelaosa. Był wodzem wojsk, które oblegały Troję.

Menelaos to syn Atreja, brat Agamemnona. Był królem Sparty i mężem pięknej Heleny.

Patrokles to przyjaciel Achillesa, który ginie z rąk Hektora.

Priam to król Troi, mąż Hekabe. Był ojcem m.in. Hektora, Parysa i Kassandry.

Parys (Aleksander) to syn króla Troi. Był bratem Hektora i drugim mężem pięknej Heleny, którą uprowadził Menelaosowi.

Helena to piękna kobieta, córka Zeusa i Ledy. Była żoną króla Sparty, Menelaosa, jednakże uprowadzona została do Troi przez Parysa.

Andromacha to żona Hektora.

Hekabe to żona króla Troi, Priama oraz matka Hektora.

Interpretacja utworu

„Iliada” to epos Homera, który prezentuje losy antycznych herosów na tle ważnych wydarzeń historycznych. Nie jest to wierne odwzorowanie wydarzeń historycznych, gdyż w utworze przenika się sfera sacrum i profanum. Bogowie ingerują w losy ludzi i – przede wszystkim – decydują o wyniku walk i pojedynków. Pomagają oni poszczególnym wojownikom i całym oddziałom wojskowym, więc wszelkie bitwy są rozstrzygnięte jeszcze przed ich rozpoczęciem. Bogowie także determinują ludzkie działania, dzięki czemu ludzie czynią dokładnie to, czego pragną bogowie.

Tytuł utworu pochodzi od nazwy „Ilion”, oznaczającego ‘Troję’, czyli miejsce, gdzie odbywały się walki mieszkańców kraju z Achajami.

Ważnym elementem utworu są starcia herosów. Najsłynniejszy pojedynek eposu to walka Hektora z Achillesem, do której dochodzi w wyniku zemsty Achillesa za śmierć przyjaciela, Patroklesa. Hektor jest mężny i dzielny, jednakże gdy ma dojść do walki z Achillesem, początkowo zaczyna uciekać, obiegając trzykrotnie mury Troi. Decyduje się jednak na walkę, którą przegrywa, przebity włócznią achajskiego wojownika. Dumny i okrutny Achilles nie zezwala na pozostawienie ciała poległego w Troi i bezcześci je. Wzrusza się jednak, gdy odwiedza go ojciec Hektora i godzi się na zwrot ciała zmarłego. Hektor jest zatem przykładem mężnego i dzielnego wojownika, który nie poddaje się mimo świadomości porażki. Do końca walczy dla dobra własnej ojczyzny, poświęcając spokojne życie u boku swoich najbliższych. Achilles natomiast zapomina o urazach, jakie miał wobec Agamemnona, gdy ginie jego przyjaciel. Chęć pomsty jest silniejsza niż nadszarpany honor.

Istotnym wątkiem w powieści są same walki, które toczą się pomiędzy Achajami i Trojanami. Spory pomiędzy tymi obozami spowodowane są często także przez bogów – Atena i Hera wspierają Achajów, a Zeus Trojan. Oni także przeważają szalę zwycięstwa.

Sam Achilles zawdzięcza swoją ponadludzką moc siłom nadprzyrodzonym, gdyż matka wykąpała go w Styksie, gdy był dzieckiem, trzymając go za piętę, która jako jedyna stała się jego słabym punktem.

Motywy

„Iliada” stanowi źródło licznych motywów, które wykorzystywali twórcy na przestrzeni dziejów. Wśród nich odnaleźć możemy motyw: walki, zemsty, sacrum, idealnego rycerza oraz śmierci.