Geneza, czas i miejsce akcji
„W 80 dni dookoła świata” należy do najpopularniejszych dzieł Juliusza Verne – a przynajmniej w krajach anglojęzycznych i w Polsce. W naszym kraju w latach 1952-2001 ukazało się prawie trzydzieści wydań tej powieści (a ukazywała się ona po polsku już dużo wcześniej, bo pierwszy przekład pojawił się rok po premierze oryginału).
Książka ukazała się w roku 1872. Czas jej powstanie jest dość istotny, bowiem Verne’a zainspirowało kilka wydarzeń mających miejsce w tym okresie. W roku 1869 otwarto Kanał Sueski, co pozwoliło znacząco skrócić drogę z Europy do Indii (będących wówczas pod władzą Brytyjczyków). W tym samym roku zakończono budowę linii kolejowej, łączącej wschodnią i zachodnią część Stanów Zjednoczonych Ameryki. Zaś rok później (1870) linia kolejowa spięła oba brzegi Indii. Z perspektywy dzisiejszego człowieka osiągniecia te nie robią specjalnego wrażenia – ale trzeba pamiętać, że w świecie bez samolotów podróże były niezwykle trudne i niebezpieczne. Pojawienie się kolei i usprawnienia w żegludze (parowce), umożliwiły skrócenie czasu potrzebnego do przemierzania dużych odległości. Sprawiły też, że podróż przestała się wiązać z wielkimi niebezpieczeństwami. „W 80 dni dookoła świata” jest właśnie wyrazem zachwytu autora nad tymi triumfami ludzkiej cywilizacji.
Bohaterowie i motywy
Opis osiągnięć swojej epoki Verne przedstawił w formie powieści przygodowo-awanturniczej. Jej bohaterem jest Filleas Fogg, flegmatyczny brytyjski dżentelmen. Fogg prowadzi bardzo uporządkowany tryb życia i każda odejście od przyjętych rytuałów jest dla niego ciosem – zwalnia służącego, bowiem ten przygotował kąpiel o jeden stopień zimniejszą od upodobań swojego pracodawcy. Jednak w czasie spotkania w klubie graczy w wista (karty to wielka pasja naszego bohatera), zakład się on ze znajomymi, że okrąży świat w 80 dni – zakład opiewa na sumę 20 tysięcy funtów (prawie dwa i pół miliona dzisiejszych dolarów). W podróży towarzyszy mu nowy służący, Francuz Jean Passepartout (w niektórych polskich przekładach znany jest pod imieniem Obieżyświat).
Za Foggiem podąża agent Scotland Yardu (brytyjskiej policji) Fix, podejrzewający bohatera o zorganizowanie napadu na bank. Kolejną istotą postacią jest Hinduska Auda, której Obieżyświat ratuje życie i którą pod koniec powieści poślubia Fogg. Bohaterowie podążają z Anglii do Indii, później zaś udają się do Stanów Zjednoczonych – z nich zaś ponownie do Anglii. Pod koniec książki Fogg popada w przygnębienie, myśląc, że przegrał zakład. Jednak okazuje się, iż doszło do błędu w datowaniu i bohater na czas dociera w umówione miejsce.
Powieść Verna doczekała się wielu adaptacji teatralnych, kinowych i telewizyjnych. Nie wszystkie ekranizacje trzymały się wiernie oryginału – na przykład w filmie z 1956 roku pojawił się lot balonem, nieobecny na kartach książki.
Wiele osób próbowało naśladować wyczyny powieściowego bohatera. W 1889 roku dziennikarka Nellie Bly powtórzyła jego podróż, okrążając świat w 72 dni, zaś w 1903 roku inny dziennikarz dokonał tego w 54 dni.
„80 dni dookoła świata” nadal pozostaje wyborną rozrywką, a przy tym portretem interesującej epoki – drugiej połowy XIX wieku.