„Utopia” to dzieło Tomasza Morusa. Renesansowy autor przedstawił w niej wizję idealnego ustroju politycznego. Książka ta dała nazwę całemu gatunkowi literackiemu, istniejącemu już wcześniej, przynajmniej od czasów Platona. Szczególnie popularne motywy utopijne stały się w XVIII stuleciu, okresie oświecenia. Intelektualistom wydawało się, że w wieku rozumu niewiele trzeba, by odrzucić zabobony i wcielić w życie plany doskonałego społeczeństwa. Każdy więc chciał przedstawić swój pomysł na naprawę świata.
Historia ukazała jednak swoje ironiczne oblicze. Zrodzona z marzeń oświecenia Rewolucja Francuska nie przyniosła świata z marzeń. Pokazała za to mroczną stronę utopijnego myślenia, kiedy okazało się, że dążenia do zbudowania społeczeństwa bez wad kończyć mogą się rozlewem krwi.
Nie zniechęciło to jednak marzycieli (i fanatyków), którzy wciąż śnili o idealnej ziemi. W 1917 roku do władzy w Rosji doszli komuniści i podjęli największą w dziejach ludzkości próbę wcielania utopii w życie. W 1922 we Włoszech rząd stworzyli faszyści, a w 1933 roku nazizm zapanował w Niemczech. Mussolini i Hitler również pragnęli zbudować idealny świat – chociaż ich wizja idealnego świata z pewnością była różna od naszej. Wszystkie te trzy próby skończyły się tragedią i milionami ofiar.
Tak jak dawniej pisarze tworzyli literackie utopie, zanim były one wcielane w życie, tak w XX wieku autorzy zaczęli polemizować z ustrojami, które ogłaszał, że już budują krainy szczęśliwości. Dało to początek nurtowi, znanemu jako „antyutopia”. Jedną z najważniejszych antyutopii pozostaje bez wątpienia „Rok 1984” George’a Orwella.
W powieści brytyjskiego pisarza przedstawiony zostaje system totalitarny, zbudowany na szczytnych wydawałoby się ideałach. Angsoc (angielski socjalizm) stworzył nawet ministerstwa odpowiedzialne za miłość i prawdę. Przy bliższym spojrzeniu okazuje się jednak, że rzeczywistość angsocu jest tak naprawdę schizofreniczna. Ministerstwo Pokoju toczy wojnę, zaś ministerstwo prawdy zajmuje się tworzeniem zakłamanego, propagandowego obrazu rzeczywistości.
Inwigilacja jest wszechobecna – kamery śledzą ludzi na każdym kroku, a podstawieni agenci mają za zadanie wykrywać „myślozbrodnię”. Nawet bowiem niewyartykułowany sprzeciw wobec reżimu uchodzi za zdradę państwa. Urzędnicy ministerstwa prawdy pracują zresztą nad modyfikacjami języka, które uniemożliwią sformułowanie jakichkolwiek wątpliwości w kwestii polityki partii. Jednocześnie propagandyści wmawiają ludziom, iż żyją w szczęściu i dobrobycie, w prawdziwej utopii.
Powieść Georga Orwella ukazuje, jak szlachetne idee degenerują się w tyranię. Funkcjonariusz partii wprost mówi bohaterowi, że celem angsocu jest władza sama dla siebie. Orwell zauważył ważną rzecz. Dla całkowitej przemiany społeczeństwa, jakiej pragną zwolennicy utopii, potrzebna jest absolutna władza. Ale jeśli ktoś posiądzie już tę władzę, to przestaje mu zależeć na wprowadzeniu zmian. Liczy się już tylko zachowanie zdobytej potęgi. To pokusa, której żaden człowiek nie potrafi się oprzeć.
Powieść Orwella to nie tylko studium totalitarnego państwa. Jest ona też posępną opowieścią o tym, jak pociąg do czynienia dobra zmienia się w pożądanie władzy, a idealiści stają się tyranami.