Geneza
Powieść „Anna Karenina” Lwa Tołstoja powstawała w latach 1873 – 1877. Pisarz mieszkał wówczas w Jasnej Polanie i wiódł szczęśliwe życie u boku małżonki, Zofii Bers. Doświadczenia osobiste wpłynęły na ostateczny kształt książki. Tołstoj umieścił w powieści bohatera, którego losy i osobowość przypominały jego własne – Konstantego Lewina.
Czas i miejsce akcji
Akcja powieści rozgrywa się w latach 60. XIX wieku. Miejscem wydarzeń jest carska Rosja, głównie Petersburg, Moskwa, ale także okoliczne wiejskie posiadłości. Nieliczne epizody przenoszą akcję również do Niemiec i do Włoch.
Problematyka
„Anna Karenina” to wielka powieść, której problematyka znacznie wykracza poza ramy romansu zamężnej arystokratki i młodego oficera. Książka ta jest bowiem przede wszystkim panoramą epoki i rosyjskiego społeczeństwa. Tołstoj skupiając się na wiwisekcji poszczególnych rodzin, pokazał fiasko czczonych powszechnie wartości. Majątek, pozycja społeczna i dbałość o reputację stanowią w powieści jedynie maskę cynizmu, uczuciowego chłodu i zdrady.
W „Annie Kareninie” mamy zatem dwa nieszczęśliwe małżeństwa: Obłońskich i Kareninów, którym przeciwstawia pisarz idealny związek Kitty i Konstantego Lewina – młodych idealistów żyjących na wsi zgodnie z naturą i poszanowaniem tradycji. Sympatia Tołstoja sytuuje się wyraźnie po stronie tych ostatnich. Czysta miłość, rodzina i wierność to wartości najbliższe autorowi.
Tytułowa bohaterka to natomiast kobieta, która waży się na przełamanie obłudy własnej sfery i pójście za głosem serca. Zakochana do szaleństwa w Aleksym Wrońskim porzuca rodzinę i decyduje się na wolny związek. Spotyka ją za to społeczna i klasowa stygmatyzacja. Z czasem Anna traci również szacunek własnej rodziny i ukochanego. Historia Anny znajduje tragiczny finał – bohaterka popełnia samobójstwo.
Karenina to niejako ostatnia przedstawicielka tradycyjnego pojmowania roli kobiety. Bohaterka wierzy, że za popełnione winy musi ponieść zasłużoną karę. Obecnie, w duchu feminizmu, interpretuje się ostatnią scenę powieści jako symboliczną. Oto Anna zostaje rozjechana przez „parowóz dziejów” – wraz z nią nieodwracalnie kończy się zaś pewna epoka.
Opisy bohaterów
Anna Karenina – młoda arystokratka, żona Aleksieja Karenina i matka Sieroży. Anna czuje się nieszczęśliwa w małżeństwie obok niekochającego jej męża. Zakochuje się w młodym oficerze Wrońskim, dla którego porzuca rodzinę. Mąż początkowo zgadza się na rozwód, jednak potem zmienia zdanie i izoluje syna od Anny. Karenina rodzi Wrońskiemu córkę, ale jej relacje z kochankiem ulegają pogorszeniu. Anna jest zazdrosna o ukochanego, podejrzewa, że wkrótce ją porzuci i ożeni się z kobietą, za którą optuje jego matka. Bohaterkę spotyka społeczna stygmatyzacja, nikt nie akceptuje jej postępowania. W końcu w rozpaczy popełnia samobójstwo, rzucając się pod pociąg.
Aleksiej Aleksandrowicz Karenin – mąż Anny Kareniny, zamożny i wpływowy minister cieszący się powszechnym szacunkiem. Człowiek obojętny i nieczuły dla żony. Nie przeszkadza mu zdrada Anny; najważniejsze jest natomiast dla niego zachowanie nieposzlakowanej reputacji. Początkowo zgadza się na rozwód, jednak potem pod wpływem przyjaciółki hrabiny Lidii Iwanowny odmawia. Izoluje syna od matki.
Aleksiej Kiriłłowicz Wroński – młody oficer, kochanek Anny Kareniny. Poznaje kobietę na dworcu w Moskwie, kiedy przyjeżdża odebrać swoją matkę z pociągu. Szybko rozkochuje w sobie Annę i namawia ją do porzucenia rodziny. Początkowo darzy Annę wielką namiętnością, dla niej rezygnuje z kariery wojskowej, jednak z czasem jego uczucie słabnie. Zaczyna dostrzegać wady kochanki i jest zmęczony jej wybuchami zazdrości. Po śmierci Anny popada w rozpacz, oddaje córkę Kareninowi, a sam wyjeżdża na front do Serbii.
Dolly (Daria Aleksandrowna Obłońska) – żona hrabiego Obłońskiego, brata Anny Kareniny, pochodzi z książęcego rodu Szczerbackich. 34-letnia matka pięciorga dzieci, zdradzana i niekochana przez męża. Ze strachu przed opinią publiczną i samotnością nie decyduje się odejść od męża. Sprzedaje również własny majątek, by spłacić jego długi. Przyjaciółka Anny; podziwia jej odwagę.
Stiepan Arkadiewicz Obłoński – brat Anny Kareniny, mąż Darii Obłońskiej. Nie kocha żony i nieustannie ją zdradza. Z lekceważeniem wypowiada się o kobietach. Namawia żonę na sprzedaż majątku, który pokrywa jego długi.
Kitty (Jekaterina Aleksandrowna ze Szczerbackich) – młodsza siostra Dolly, początkowo zakochana w Alieksieju Wrońskim. Kiedy ten wiąże się z Anną Kareniną, Kitty długo choruje i wyjeżdża za granicę. Ostatecznie wychodzi za Konstantego Lewina i zamieszkuje z nim na wsi. Nie do końca rozumie małżonka, ale stara się mu pomagać. Rodzi syna Dymitra.
Konstanty Lewin – młody szlachcic stroniący od miejskiego życia. Filozof, w swoim gospodarstwie wprowadza nowoczesne rozwiązania, jest zwolennikiem idei równości i ciężkiej pracy. Żeni się z Kitty, z którą ma syna Dymitra.