Ojciec Goriot – opracowanie, problematyka, bohaterowie

Geneza

Honoriusz Balzak napisał „Ojca Goriot” w 1835 roku. Powieść powstała jako część wielkiego cyklu „Komedia ludzka”. Wchodziła w skład „Scen z życia prywatnego”. Pierwotnie wydawano ją w odcinkach na przełomie lat 1834/1835.

Wiadomo, że Balzak inspirował się w powieści nie tylko czasami, w których żył, ale także konkretnymi wydarzeniami. Prototypem postaci Vautrina, zbiegłego galernika, był Eugene-François Vidocq, francuski przestępca, który w latach 20. XIX wieku opublikował swoje wspomnienia.

Czas i miejsce akcji

Akcja powieści toczy się w Paryżu, między listopadem 1819 roku a styczniem 1820 roku, w okresie restauracji Burbonów. Jest to okres po upadku Napoleona.

Motywy

Motyw ojca – choć głównym bohaterem powieści jest Eugeniusz Rastignac, najważniejsze miejsce zajmuje w niej tytułowy ojciec Goriot. Posiada on dwie córki, Delfinę i Anastazję, którym oddaje całą fortunę, a także wydaje je bogato za mąż. Kobiety jednak wstydzą się i wyrzekają ojca, nie pomagają mu w chorobie i nie zjawiają się nawet na jego pogrzebie.

Motyw miłości – miłość pojawia się w powieści przede wszystkim jako erotyczna gra, w której lubują się paryskie salony. Bohaterowie z wyższych sfer prowadzą podwójne życie, małżeństwa nie przeszkadzają im w nawiązywaniu niemal oficjalnych romansów. Między dystyngowanymi hrabinami panuje nieustanna rywalizacja o miłosne podboje. W grę tę zostaje wciągnięty również główny bohater, Eugeniusz Rastignac, który bardzo szybko uczy się reguł paryskiego życia.

Motyw kariery – Eugeniusz de Rastignac przybywa do Paryża w celu zrobienia kariery i dużych pieniędzy. Bardzo szybko okazuje się jednak, że zdobycie pozycji społecznej i fortuny wiąże się z wykorzystywaniem innych. Poszczególne szczeble kariery wyznaczają nie tyle edukacja i ciężka praca, co nawiązywanie odpowiednich relacji erotycznych na paryskich salonach.

Motyw zbrodni – w powieści motyw zbrodni zostaje wprowadzony dzięki postaci Vautrina, tajemniczego paryskiego pensjonariusza, który okazuje się zbiegłym galernikiem.

Motyw miasta – Paryż jest w powieści Balzaka niejako jednym z bohaterów. Jawi się jako miasto wielkich szans, salonów, arystokracji, ale też biedy i straconych złudzeń. To właśnie do Paryża Rastignac adresuje swoje słowa w finale: „teraz się spróbujemy!”.

Bohaterowie

Eugeniusz de Rastignac – student, 21 lat, przybywa do Paryża w celu zrobienia kariery. Zamieszkuje w pensjonacie pani Vauquer. Dzięki protekcji wicehrabiny de Beauseant poznaje dwie córki ojca Goriot. Z Delfiną nawiązuje romans, zbliża się również do zamożnej panny Wiktoryny. Jako jedyny z bohaterów powieści przejmuje się losem odrzuconego przez własne dzieci ojca Goriot, jest przy nim w chwili śmierci i organizuje jego pogrzeb. Po uroczystości rzuca Paryżowi wyzwanie.

Jan Joachim Goriot – starszy pensjonariusz u pani Vauquer. W przeszłości był zamożnym przedsiębiorcą. Po śmierci żony samotnie wychowywał dwie córki, którym zapewnił dostatnie życie, a następnie dobre zamążpójście. Na wieść o długach Delfiny i Anastazji dostaje udaru mózgu i umiera. Córki wstydzą się go, nie pomagają mu w czasie choroby i nie zjawiają się na jego pogrzebie.
Vautrin – Jakub Collin, zbiegły przestępca, który ukrywa się w pensjonacie pani Vauquer. Zaprzyjaźnia się z Eugeniuszem Rastignaciem i próbuje namówić go do poślubienia zamożnej panny Wiktoryny. Postać niejednoznaczna, zostaje aresztowany przez policję.

Anastazja de Restaud – córka ojca Goriot, żona hrabiego Restaud. Kobieta wyrachowana, wyrzeka się swojego ojca i zajmuje się jedynie rozrywkami i romansami. Sprzedaje rodowe klejnoty męża, by wykupić długi kochanka. Przybywa do ojca Goriot w chwili jego śmierci.

Delfina de Nucingen – córka ojca Goriot, żona zamożnego pana de Nucingen. Zajmuje się rozrywkami, hazardem i romansami. Nawiązuje znajomość z Rastignacem i obdarza go kosztownymi prezentami. Nie przejmuje się chorobą ojca, w czasie gdy ten leży w agonii, świetnie bawi się na balu. Nie zjawia się na pogrzebie.

Interpretacja

„Ojciec Goriot” to powieść społeczno-obyczajowa, jej najważniejszym piętrem znaczeniowym jest bowiem obraz dziewiętnastowiecznej Francji. Balzac przedstawia społeczeństwo nowożytne, w którym najważniejszą wartością staje się pieniądz wyznaczający pozycję społeczną i wzajemne relacje grup, klas oraz jednostek. Kariera rozumiana jako zdobycie możliwie największej fortuny wyznacza kształt marzeń młodych ludzi przybywających do stolicy w poszukiwaniu szczęścia. Los głównego bohatera, Eugeniusza Rastignaca, jest w tym wymiarze symboliczny. Młody niedoświadczony student z prowincji szybko uczy się reguł bezwzględnego świata salonów. Zyskuje świadomość, że nie wykształcenie i praca, ale nawiązanie romansów i wykorzystanie odpowiednich relacji erotycznych zadecyduje o jego przyszłości. W świecie wielkiej kariery miłość zastępuje pusta salonowa gra, a prawdziwe uczucia muszą zostać głęboko ukryte, w przeciwnym razie mogą stać się przyczyną klęski i upokorzenia.

„Ojciec Goriot” jest również powieścią głęboko moralistyczną. Przedstawia bowiem historię ojca, który oddał swoim ukochanym córkom cały majątek, ale nie doczekał się za to żadnej wdzięczności. Balzac stawia zatem bardzo smutną diagnozę destrukcji więzi rodzinnych i społecznych w imię bezdusznego bogacenia się i pogoni za sukcesem.