Wizerunek szlachcica i ziemiania

W okresie renesansu niezwykłą popularność zdobyły w Europie dzieła zwierające wskazówki, jak prowadzić godne i dobre życie. Autorzy analizowali, jaka edukacja jest najbardziej wskazana, jak prowadzić swoje sprawy finansowe, jak się żywić, a także, w jaki sposób przyjąć nadchodzącą śmierć. Należało dać rady dotyczące każdego okresu życia i każdej jego dziedziny. Jednym z takich dzieł był „Żywot człowieka poćciwego”(„Żywot człowieka poczciwego”) Mikołaja Reja, wydany w 1568 roku, jako część większej całości.

Rej podzielił swoje dzieło na trzy części, dotyczące kolejno młodości, okresu dojrzałego i starości. W XVI rozdziale (Księga Druga) znalazło się też omówienie poszczególnych pór roku.

Utwór zaczyna się od odwołania do Biblii. Oznacza to, iż szlachcic powinien być bogobojny i mieć zawsze w pamięć Pismo Święte. Dalej następują zalecenia dotyczące edukacji. Ta powinna być praktyczna – człowiek poczciwy musi znać się na gospodarce, jeździe konnej. Lektury są wskazane, jako zachęta do godnych czynów:
 
Aleksander Wielki, powiadają, iż się nigdy nie układł, aż pirwej miecz pod poduszkę włożył, a z drugiej strony - księgi, bo barzo rad wiele czytał. A stądże mu ona jego wielka dzielność i ćwiczenie przychodziło czytając sprawy onych wielkich królów i mocarzów, co też przed nim bywali.

Rej dodaje jednak:
Ale ku poczciwemu żywotowi żadne nie są nauki potrzebniejsze, jedno które są rozumem roztropnym a poważnymi cnotami ozdobione, jako jest sprawiedliwość, stałość, roztropność, pomierność, przy tym też miłosierdzie, stateczność a rozmyślne uważenie w każdej poczciwej sprawie swojej, a iżby się sam w sobie słusznie rozsądzić a, jako ono powiadają, swą się własną piędzią rozmierzyć umiał; tedy takie nauki człowieka każdego wdzięcznego, poczciwego, sławnego i na wszem pięknie postanowionego światu ukazać będą mogły.

W wieku dojrzałym wskazane jest małżeństwo, będące stanem, który Bogu się podoba. Nie należy jednak wiązać się z miłości – bowiem brak odpowiedniego uposażenia finansowego małżonków rodzi frustracje.

Ów też zasię, co się z miłości ożeni, to też żadnym obyczajem długo w dobrym stanie trwać nie może, bo będą prędkie wymówki: "A nie wziąłem nic po tobie." Także też zasię ona będzie powiadała: "A ktoż cię prosił, abyś mię był pojmował?" Bo powiadają: "Między głodnymi niedługo miłość trwa, a snadź i leda mucha je czasem zwadzi." A tam już ani gospodarstwo, ani żadna rzecz w dobrym postanowieniu być nie może.

Szlachcic nie oddaje się ani obżarstwu, ani pijaństwu. Biesiadowanie to okazja do statecznych rozmów z przyjaciółmi, nie zaś do spożywania ponad miarę – Rej zauważa, że nawet zwierzęta nie jedzą, kiedy nie są głodne. Istotnym elementem życia jest służba państwu, dobrze oddawać swoje usługi Rzeczypospolitej, jako poseł albo senator. Nie należy jednak zbytniej wagi przykładać do kariery ani blichtru światowego życia.

Człowiek poczciwy jest dobrym gospodarzem. Przygląda się pracy na roli, nadzoruje ją. Nie dręczy jednak chłopów. W każdej porze roku potrafi korzystać z „rozkoszy”, jakie ta oferuje – latem może cieszyć się widokiem owocujących drzew, jesienią zaś polowaniem. Wiosna daje radość, ponieważ w jej czasie wszystko budzi się do życia, ale i zima jest przyjemnym okresem – w końcu pozwala odpocząć.

Porządny człowiek ma dobrą starość, ponieważ wie, że i ona pozwala czerpać z życia, chociaż w inny sposób niż młodość. Można obserwować bawiące się wnuki albo zabawiać się czytaniem książek. Także śmierć nie jest straszna, bo w końcu Bóg daje nadzieję zmartwychwstania:

Także i ty, mój namilszy bracie, gdyżeś się przebił przez ty rozmaite burdy świata tego, jako przez srogie wojska przeciwko sobie nasadzone, już się nic nie lękaj przypuścić ku szturmu na tego ostateczniejszego nieprzyjaciela swego, na tę obłudną śmierć, którać nic żadnymi strzelbami uczynić nie może, boć barzo zemdlona a osłabiona jest. Poraziłci ją dawno Pan twój i leży jako obumarła pod nogami Jego.

Obraz życia, przedstawiony przez Reja cechuje się harmonią. Jest to harmonia zarówno metafizyczna (relacje człowieka z Bogiem), jak i ziemska (człowiek-natura, człowiek-inni ludzie, człowiek- jego ciało). Rej pochwala umiar i drobne przyjemności, które czynią życie szczęśliwym.