Bodaj najbardziej znany spośród utworów Mikołaja Reja to „Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem”. Ukazała się w 1543 roku w Krakowie, pod pseudonimem Ambroży Korczbok Rożek. Jej pełen tytuł to: „Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem, a Plebanem, którzy i swe i innych ludzi przygody wyczytają, a takież i zbytki i pożytki dzisiejszego świata”.
Autor sięgnął po popularną wówczas formę dialogu – korzystał z niej zresztą przy późniejszych dziełach, by wspomnieć „Żywot Józefa” (1545), czy „Kupca” (1549). Utwór jest wierszowany i rozpoczyna się od wstępu, zachęcającego do lektur.
Później jesteśmy świadkami sporów, jakie toczą między sobą tytułowi pan, wójt i pleban. Każda z tych postaci reprezentuje klasę społeczną, do której należy – jej poglądy, racje i uprzedzenia. Zarazem każda z nich ma w utworze cechy indywidulane, mówi żywym językiem i sprawia wrażenie postaci z krwi i kości.
W dziele toczy się kilka różnych sporów. Kłócą się ze sobą pan i wójt, wójt i pleban oraz pleban i pan. Plebanowi, który jest przedstawicielem kleru, zarzuca się niedbałość przy obrządkach religijnych i dążenie do bogactw materialnych. Pan – reprezentant szlachty – wysługuje skarg na swoją rozrzutność oraz skłonność do korupcji. Chłopów reprezentuje wójt. Oni z kolei mają być, według pana i plebana, leniwi i niedbali. Widać więc, iż polska wieś daleka jest od harmonijnego współżycia, mamy do czynienia raczej ze słabo utajonym konfliktem. Pleban zwraca uwagę, iż strony nie są w stanie dojść do zgody. Wtedy zjawia się personifikacja Rzeczypospolitej, która narzeka:
Wszytcy na ten nierząd narzeka[ją!]
Widzą, iż źle coś, gdy nic nie dbają.
[…]
A snadź mie ci więcej opuszczają,
Którzy ze mnie dobrodziejstwo zn[ają]
Co ciekawe, słowo końcowe, które autor kieruje do czytelnika, pozostawia skłania raczej do optymizmu. Sugeruje on:
Proszę, abyć nic nad myśl nie było.
Wszak są różno przełożone stany,
W każdym wielką zacność w ludziach [znamy,]
Ale gdy też kto z miary wykroczy,
Nie źle by mu prawdę rzec i w oczy.
[…]
A tak i ty miej na to baczenie,
Iż jest różne w ludzioch przyro[dzenie,]
A rozlicznie ludzkie sprawy rząd[zi —]
Cnoty sie dzierż, tać nigdy n[ie błądzi.]
Widać więc wyraźnie, że Rejowi nie chodziło o lament nad ginącą ojczyzną. Wręcz przeciwnie, podkreślenie bolączek kraju ma służyć jego reformie. Istotny jest na przykład wątek Kościoła – utwór ma wymowę antyklerykalną, ponieważ autor, zwolennik reformacji, pragnie odnowy chrześcijaństwa. Podobną sugestię, by poprawić sytuację kraju, widać w potraktowaniu postaci szlachcica. W dziele Reje dają o sobie znać sympatie autora dla ruchu egzekucji praw, walczącego w owym czasie z nadużyciami w Rzeczypospolitej.
„Krótka rozprawa…” jest więc rodzajem satyry politycznej. Zarazem świetnie oddaje mentalność ludzi epoki i ich poglądy.
Napisany przez Jana Andrzeja Morsztyna epigramat „Niestatek Prędzej kto wiatr ” znalazł się w pierwszej księdze zbioru poetyckiego „Lutnia” który...
Streszczenie Żył sobie pewien szewczyk którego nazywano Dratewką. Zajmował się szyciem butów ale zajęcie to nie przynosiło mu zbytnich dochodów. Choć...
Streszczenie Część I Powieść poprzedza dedykacja dla żony Krystyny i cytat z „Domu umarłych” Fiodora Dostojewskiego. Witebsk – Leningrad – Wołogda...
Wiesz Franciszka Karpińskiego „Do Justyny. Tęskność na wiosnę” należy do najbardziej znanych przykładów polskiej XVIII-wiecznej liryki miłosnej. W...
Karol Wojtyła to postać niezwykle istotna dla dziejów świata w XX stuleciu. Trudno rozważać jego ostatnie ćwierćwiecze bez uwzględnienia Jana Pawła II. Zadumani...
„Potęga smaku” Zbigniewa Herberta to wiersz który odnosi się do konkretnej sytuacji społeczno-politycznej Polski a mianowicie czasów PRL-u. Tekst...
Streszczenie Życie Buby nieco różni się od życia jej rówieśniczek. Upływa jej ono na brydżu granym ze znajomymi dziadka oraz na krótkich chwilach...
Streszczenie Przedmowa Polska od niemal pół wieku jest ofiarą okrucieństwa bezwzględnych władców a zarazem krajem zamieszkanym przez ludzi gotowych do największych...
Streszczenie Królestwo Niebieskie porównane jest do człowieka który przekazał służącym majątek przed podróżą. Jednemu dał 5 talentów...