Rok 1586 przyniósł pośmiertne wydanie „Pieśni” Jana Kochanowskiego. Tom zawierał 49 pieśni i dzielił się na „Pieśni” oraz „Pieśni wtóre”. Prócz tego znalazła się w nim „Pieśń świętojańska o Sobótce” oraz hymn „Czego chcesz od nas, Panie”.
„Pieśni” należą do najważniejszych dzieł Kochanowskiego – w pełni ujawniają jego kunszt poetycki, znajomość kultury i filozofii starożytnej oraz głębię jego myśli. Istotną inspiracją dla utworów Kochanowskiego była poezja Horacego. Refleksje rzymskiego poety, przede wszystkim słynne hasło „carpe diem”, często pobrzmiewają w wierszach autora „Odprawy posłów greckich”.
Kochanowski był autorem na wskroś renesansowym i jest to doskonale widoczne w omawianym tomie. Fascynacje epoki odbijają się zarówno w formie utworów, jak i w ich treści. Częste są nawiązania do antycznej literatury i mitologii – z pewnością satysfakcjonowało to rozmiłowanych w greckim i rzymskim dziedzictwie intelektualistów polskich.
Refleksje Kochanowskiego dotyczą zarówno relacji człowieka z Bogiem, jak i spraw publicznych. W hymnie „Czego chcesz od nas, Panie…” chwali dobroć i potęgę Stwórcy. Podkreśla Kościół Cię nie ogarnie, dając wyraz rozpowszechniającym się w renesansie bardziej osobistym formom pobożności.
„Pieśń o spustoszeniu Podola” czy „Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie” to ważny głos w sprawach publicznych. Poeta zwraca uwagę na odpowiedzialność ciążącą na rządzących – od ich decyzji i mądrości zależy życie i szczęście setek ludzi. Państwo, mówi autor, jest dobrem wszystkich obywateli, więc każdy powinien o nie dbać.
Istotnym wątkiem „Pieśni” jest sama poezja (autotematyzm). Za Horacym Kochanowski podkreśla, iż jest poeta, ze dwojej złożony/Natury („Niezwykłym i nie leda piórem opatrzon…”). Jedna to śmiertelne ciało, druga zaś – wieczna sława. Mówi: nie umrę ani mię czarnemi/ Styks niewesoła zamknie odnogami swemi” Ciało umrze, ale duch przetrwa w twórczości, którą będą cenić ludzie przez następne wieki.
Wreszcie w tomie znajdują się refleksje nad sposobem życia – są to refleksje zasadniczo optymistyczne. Poeta utrzymuje, iż „Miło szaleć, kiedy czas po temu” (jest to też tytuł pieśni). Zaś życie nabiera smaku dzięki następującym po sobie okresom powagi i biesiady:
Á powiem wam, że sie tym świat słodzi,
Gdy koleją statek i żart chodzi.
Owe zmiany w życiu tworzą, paradoksalnie, harmonię. Po zabawie następuje powaga, zaś po nieszczęściu los odmienia się na lepsze. Nie należy popadać w euforię, ale też nie wolno poddawać się rozpaczy.
Ty nie miej za stracone,
Co może być wrócone:
Siła Bóg może wywrócić w godzinie;
A kto mu kolwiek ufa, nie zaginie.
„Pieśń” są zbiorem wybitnym, jednym z najważniejszych dzieł poezji polskiej. Są również doskonałym przykładem mentalności i umysłowości człowieka renesansu.