Dwa światy – realny i fantastyczny w „Balladynie” – opracowanie

Ballada to gatunek literacki, po który pisarze romantyczni sięgali bardzo często. Jedną z najważniejszych cech tych synkretycznych utworów było czerpanie motywów i postaci z ludowych wierzeń i legend. Nadając swojej tragedii tytuł „Balladyna”, Słowacki w pełni świadomie nawiązał do ballad. Wśród argumentów potwierdzających taki stan rzeczy na pierwszy plan wysuwa się bardzo wyraźna dwoistość świata przedstawionego, który składa się zarówno z elementów realistycznych, jak i fantastycznych.

Wyznaczenie precyzyjnej granicy między tymi dwiema sferami jest niemal niemożliwe. W „Balladynie” kreacja świata rzeczywistego prowadzona jest w taki sposób, by magia, czary i niesamowite postacie stanowiły pewną jego część, wpływały na jego losy. Warto zaznaczyć, iż poza istotami baśniowymi (Goplana, Skierka i Chochlik) i realistycznymi (Kirkor, Balladyna, Alina, Filon itp.) pojawiają się w dziele bohaterowie znajdujący się jakby pomiędzy tymi przestrzeniami. Pustelnik, czyli dawny władca – Popiel III, posiada wielką wiedzę o świecie, ma dostęp do zadziwiających mocy. Z kolei Wdowa zdaje się widzieć i czuć znacznie więcej od innych (niejako zapowiada przybycie Kirkora), chociaż najbardziej zaakcentowaną cechą tej bohaterki jest troska o córki (głównie Balladynę).

Uwagę odbiorcy zwraca także niezwykły sposób ukazania świata przyrody. Nie jawi się on jako bierna sceneria wydarzeń, będąc raczej aktywnym uczestnikiem wydarzeń. Dzieje się tak z dwóch powodów. Po pierwsze – przedstawiony krajobraz ma moc wpływania na emocje bohaterów, co przekłada się na ich działania; po drugie – świat przyrody można utożsamiać z Goplaną i sferą jej władzy.

Mieszkająca w Gople nimfa przekracza niemal niezauważalną granicę i ingeruje w los ludzi. Jej czyn skutkuje bolesnymi i okrutnymi wydarzeniami, w jego wyniku cierpi sama bohaterka (Balladyna zabija przecież Grabca). Jej rozżalenie i decyzja o udaniu się na daleką północ jest jakoby podkreśleniem faktu, iż w ludziach drzemie nieprzebrane zło i większość z nich nie jest godna pomocy ani uwagi tak potężnej istoty. Świat ludzi pełen jest intryg, zatargów i konfliktów, które przez długi czas mogą pozostawać ukryte, lecz zawsze wyjdą na jaw.

Płaszczyzna realna i płaszczyzna fantastyczna współistnieją w obrębie świata ukazanego w „Balladynie”. Łączą je nici wzajemnych relacji, istnieje jednak odwieczna i niepisana zasada – istoty potężniejsze, posługujące się tajemnymi mocami nie mogą sterować losem zwykłych śmiertelników, nie mogą wykorzystywać ich do osiągnięcia własnych celów. Właśnie to prawo przekracza Goplana, sprowadzając na świat prawdziwą katastrofę.

Dzieło Juliusza Słowackiego jest utworem bardzo mocno zakorzenionym w wierzeniach ludowych. Właśnie w tych powiązaniach można doszukiwać się najważniejszych reguł kompozycji świata przedstawionego. Nastrojowa, mroczna i momentami niepokojąca przyroda, lasy przemierzane przez tajemnicze istoty (Skierka, Chochlik), uroczyska, leśne mogiły i zamki – wszystko to buduje przestrzeń z pogranicza rzeczywistości i fantastyki. Jednak obecne w ludziach zło, próżność i nienawiść zdają się odzierać ten świat z magii.