Groteska w „Szewcach” | wypracowanie

Dominującą kategorią estetyczną w „Szewcach” Witkacego jest groteska. Świat dzieła wykreowany został w taki sposób, by zaprzeczyć prawidłowościom zachodzącym w rzeczywistości i wywołać u odbiorcy uczucie absurdu, wyobcowania. Dla osiągnięcia takiego efektu autor posłużył się wieloma metodami, odpowiednio modelując poszczególne segmenty budujące jego utwór.

Groteska przejawia się już w tworzywie językowym dramatu. Bohaterowie posługują się różnorodnym językiem, łącząc w swoich wypowiedziach styl niski z wysokim. Naprzemiennie wygłaszają mowy dotyczące filozofii, polityki i psychologii, odwołując się przy tym do konkretnych koncepcji i ich twórców, oraz obrzucają się wulgaryzmami, operując prostą gwarą. Nierzadko sięgają także po neologizmy (np. skurczyflak, wywątrobić) będące wyrazem nowego porządku.

Język „Szewców” jest niejednorodny, zróżnicowany. W utworze pełni on nie tylko funkcję budulca groteskowej atmosfery. Można bowiem uznać go także za sygnał uświadamiający czytelnikowi zmiany, jakie zaszły w rzeczywistości. Wypowiedzi bohaterów, sposób ich budowania, wygłaszania akcentują swoją formą i treścią zaburzony porządek wartości w dramacie.

Świat przedstawiony utworu także ukazany został w sposób groteskowy. Wszystkie jego elementy zaprzeczają rzeczywistości, parodiują ją, wyszydzają. Przejawia się to przede wszystkim w warstwie fabularnej. Dramat obfituje w epizody absurdalne, zupełnie nierealistyczne i nielogiczne. Sajetan Tempe otrzymuje trzy śmiertelne rany, co nie przeszkadza mu nadal wygłaszać swoich teorii. Z kolei w trzecim akcie Scurvy, który zostaje przywiązany do pnia, nabiera cech charakteryzujących psa - np. porusza się na czterech kończynach. Warto również zwrócić uwagę na motywy działania bohaterów. Często pozostają one zupełnie niezrozumiałe dla odbiorcy. Oto po dokonanej rewolucji Czeladnicy zamierzają uśmiercić Sajetana - ich wcześniejszego majstra i przewodnika - gdyż są zmęczeni jego gadaniem. Gdyby było tego mało, dołącza do nich Księżna, która jeszcze chwilę wcześniej prowadziła z mężczyzną ożywiony dialog. Kiedy w końcu dokonują oni tego straszliwego czynu, kładą Sajetana na baranim worku, by ten mógł się... wygadać.

Również bohaterowie ukazani w „Szewcach” przepełnieni są groteską. Autor przedstawia odbiorcy jedynie powierzchowną charakterystykę, a wyznacznikiem cech poszczególnych postaci czyni ich nazwiska. Prokurator Robert Scurvy jest człowiekiem mściwym i niebezpiecznym, odnajdującym radość w uśmiercaniu skazanych przez siebie ludzi. Z kolei Zbereźnicka jest kobietą wyuzdaną, w każdej sytuacji poszukującą spełnienia swych wyrafinowanych żądz. Osoby pojawiające się w dramacie nie są bohaterami złożonymi, wielowarstwowymi. To raczej typy, groteskowe schematy, w których łączą się przeciwstawne cechy lub wyolbrzymione zostają pewne przywary. Przykładowo szewcy, chociaż zdają się być prostymi ludźmi, doskonale orientują się w zagadnieniach naukowych. Mimo to zupełnie poświęcają się swojej pracy, nie widząc poza nią sensu. Z kolei w reprezentantach arystokracji wyraźnie zaakcentowane zostało przywiązanie do określonego stylu życia - np. Scurvy przechwalający się spożywaniem owoców morza.

Wszechobecna w „Szewcach” groteska odziera ten dramat z realizmu, przedstawiając przerażającą, łączącą w sobie przeciwstawne cechy (kategorie estetyczne) rzeczywistość. Sceny krwawe i odrzucające przeplatają się w utworze z epizodami komicznymi, a niejasny i zagadkowy świat skupia uwagę odbiorcy. Groteskowości utworu można przypisać dwie nadrzędne funkcje. Pierwszą jest ostrzeżenie poprzez katastroficzny obraz świata przed umacniającymi się totalitaryzmami (faszyzmem komunizmem i nazizmem). Jako drugą można z kolei postrzegać próbę oswojenia rzeczywistości, wypunktowania jej wad i przezwyciężenia ich.