Alina i Czesław Centkiewiczowie – biografia i charakterystyka twórczości

Biografa Czesława Centkiewicza (właśc. Czesław Jacek Centkiewicz) – polski pisarz i podróżnik. Urodził się w rodzinie inteligenckiej, w Warszawie 18 października 1904 r. (zmarł również w Warszawie 10 lipca 1996 r.). Miał brata Stanisława i siostrę Halinę. Ponieważ ojciec był inżynierem i pracował przy budowie kolei transsyberyjskiej, rodzina Czesława musiała przenieść się do Kaliningradu, skąd jednak powróciła do Warszawy w 1918 r.

W czasie pobytu w Warszawie Czesław Centkiewicz ukończył Gimnazjum św. Kazimierza po czym studiował na wydziale elektronicznym politechniki w Grenoble. W 1929 r. przeniósł się do Belgii, gdzie ukończył Institut Superieur w Liège i otrzymał dyplom inżyniera elektryka.

Po studiach w 1930 r. wrócił do Warszawy i przez dziewięć lat (do wybuchu II wojny) pracował w Obserwatorium Aerologicznym Państwowego Instytutu Meteorologicznego w Legionowie.

W młodości Czesław Centkiewicz chętnie uprawiał narciarstwo i lekkoatletykę, w tym pasjonowały go biegi przełajowe (srebrny medal w 1925 r.). Przygotowywał też kursy dla ratowników i kierowców samochodowych.

W 1932 r. stanął na czele pierwszej polskiej wyprawy polarnej na Wyspę Niedźwiedzią, podczas której udało mu się odnieść zwycięstwo nad dwustoma innymi kandydatami. Polarnicy przebywali tu 13 miesięcy, podczas których prowadzili badania i robili zapiski. Trudne warunki i surowość dziewiczego terenu wymagały od nich wykazania się sprawnością fizyczną, wiedzą, a także różnymi niezbędnymi umiejętnościami.

W 1938 r. Czesław Centkiewicz ożenił się z Aliną Giliczyńską – również podróżniczką, którą poznał podczas wędrówek po Alpach.

Po zakończeniu powstania warszawskiego w 1944 r. Centkiewicz dostał się do obozu koncentracyjnego Neuengamme koło Hamburga. Po wojnie nadzorował elektryfikację Ziem Odzyskanych Okręgu Dolnośląskiego. Niedługo potem z obozu wróciła jego żona.

W 1955 r. ponownie przeprowadził się do Warszawy, gdzie wspólnie z żoną zamieszkali na Saskiej Kępie przy ul. Zakopiańskiej. Przez jakiś czas pełnił funkcję wiceprezesa w Związku Literatów Polskich. Od 1948 r. należał też do PZPR.

Łącznie w latach 1950 – 1980 odbył ok. 80 podróży (w tym 63 razem z żoną). Miejscami, które ich zafascynowały i które najchętniej opisywali w swej twórczości były Antarktyda i Arktyka.

Czesław Centkiewicz za swą twórczość i podróżniczą działalność otrzymał wiele nagród literackich, orderów i odznaczeń m. in.: nagrodę Prezesa Rady Ministrów (1955 r.), nagrodę marynistyczną im. M. Zaruskiego (1963 r.), Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, a także Odznakę Zasłużony Działacz Kultury i odznakę – Kawaler Orderu Uśmiechu (1970 r.).

Wraz z żoną zostali pochowani na cmentarzu dla zasłużonych Polaków na Powązkach.

Charakterystyka twórczości

Czesław Centkiewicz już jako młody chłopak przejawiał zainteresowanie techniką i sportem. Przede wszystkim pasjonowały go podróże, a także uprawianie lekkoatletyki. Wiele cennych umiejętności, a także sprawności nabył działając w harcerstwie.

Wyprawa polarna na Wyspę Niedźwiedzią (1932 – 1933) rozbudziła w nim chęć opisywania i w ten sposób utrwalania i przekazywania swych doświadczeń. Tak powstawały jego pierwsze listy do narzeczonej, które później stały się podstawą książki „Wyspa mgieł i wichrów”. Po zakończonej wyprawie i powrocie do Polski podróżnik dalej pracował w swym wyuczonym zawodzie (inżynier elektryk), ale potrafił połączyć go z pasją pisarską. I tak powstawały kolejne jego książki.

Czesław Centkiewicz był autorem wielu prac naukowych z zakresu radiometeorologii i elektrotechniki, a także szeregu powieści młodzieżowych i reportażowych opisujących głównie tereny podbiegunowe – większość z nich napisał wspólnie z żoną Aliną. Kiedy wspólnie zamieszkali na Saskiej Kępie w Warszawie, zakończył swą pracę zawodową i poświęcił się już wyłącznie pisarstwu. Szczególnie duże znaczenie w jego twórczości miało opisywanie terenów Antarktydy i Arktyki. W książkach tych przejawia się głównie niesamowita chęć oraz pasja odkrywania świata, jego różnorodności i niezbadanych dotychczas terenów.

Literatura – prace samodzielne:

• „Czeluskin” (1934)
• „Wyspa mgieł i wichrów” (1934)
• „W krainie zorzy polarnej” (1936)
• „Znowu na północy” (1936)
• „Anaruk, chłopiec z Grenlandii” (1937)
• „Biała foka” (1938)
• „Loty nad śniegami” (1938)
• „W lodach północy” (1948)

Prace wydane z żoną (niektóre):

• „Odarpi, syn Egigwy” (1949)
• „Zdobywcy bieguna północnego” (1950)
• „Na podbój Arktyki” (1952)
• „Znowu na Wyspie Niedźwiedziej” (1954)
• „Arktyka, kraj przyszłości” (1954)
• „Na białym szlaku” (1956)
• „Wyspy mgieł i wichrów” (1959)
• „Kierunek – Antarktyda” (1961)
• „Zaczarowana zagroda” (1963)
• „Okrutny biegun” (1969)
• „Nie prowadziła ich Gwiazda Polarna” (1974).

Biografia Aliny Centkiewicz

Żona Czesława Centkiewicz, polska pisarka, podróżniczka i prawniczka, a także autorka i współautorka wielu książek poświęconych dziejom podboju obu biegunów, reportaży i książek przygodowych dla dzieci. Pisarka urodziła się 5 grudnia 1907 r. w miejscowości Hłuszki (dzisiejsza Ukraina). Pochodziła z rodziny Giliczyńskich.

Po ukończeniu szkoły podstawowej w 1918 r., Alina i jej rodzice przenieśli się do Warszawy. Tutaj Alina ukończyła gimnazjum żeńskie (1925 r.), gdzie miała okazję rozwijać swe zainteresowania historią i geografią.

Ponieważ ojciec Aliny – Bolesław Giliczyński często wyjeżdżał za granicę, pracując jako prezes Stowarzyszenia Opieki nad Energią, Alina w 1923 r. miała okazję odbyć z nim pierwszą wspólną podróż do Brazylii. Niestety późniejsza choroba ojca uniemożliwiła im dalsze podróże.

W 1925 r. Alina wyjechała w Alpy, gdzie rozpoczęła studia prawnicze we francuskim Grenoble, które ukończyła w 1929 r. Tutaj też, w trakcie jednej z wycieczek w Alpy, poznała swojego przyszłego męża – Czesława Centkiewicza.

Po uzyskaniu tytułu magistra, Alina wróciła do Warszawy, gdzie musiała zająć się ciężko chorymi rodzicami. W efekcie niemożliwe było w tamtym czasie wykonywanie przez nią zawodu. Aby pomóc rodzicom, ukończyła kurs bibliotekarski i rozpoczęła pracę jako kierownik biblioteki w Państwowym Banku Rolnym w Warszawie.

Po powstaniu warszawskim została wywieziona do niemieckiego obozu koncentracyjnego w Ravensbrück (później była też więziona w Stuttgarcie). Po powrocie do kraju w 1946 r., Alina odszukała swego męża i razem z nim osiedliła się w Jeleniej Górze. Ze względu na słabe, wątłe zdrowie Alina nie mogła podjąć pracy zawodowej. Mimo to za okres zatrudnienia w Państwowym Banku Rolnym (pracowała tu jako urzędniczka) przyznano jej emeryturę. W Jeleniej Górze zajmowała się jednak nie tylko prowadzeniem domu, ale również działalnością społeczną. Ponadto starała się pomóc mężowi i dlatego zaczęła redagować, a potem nawet współtworzyć kolejne jego książki.

Alina Centkiewicz z powodzeniem potrafiła połączyć działalność pisarską z aktywnością społeczną, czego dowodził chociażby fakt, że w 1948 r. została członkiem jeleniogórskiego Oddziału Związku Zawodowego Literatów Polskich. Uczestniczyła też w Pierwszym Zjeździe Pisarzy Ziem Sudeckich. Była też wiceprzewodniczącą Ligi Kobiet oraz członkiem Towarzystwa Przyjaciół Dzieci.

Po powrocie do Warszawy Centkiewiczowie zamieszkali na Saskiej Kępie, gdzie powstawały kolejne ich książki, głównie na temat ukochanej Arktyki. Nadal przy tym udawali się na podbiegunowe wyprawy – w 1958 r. Alina Centkiewicz jako pierwsza Polka, a szósta kobieta na świecie stanęła na Antarktydzie. W tamtym okresie ich życie wypełnione było licznymi podróżami i badaniem nieznanych terenów, a także odkrywaniem różnorodności świata, co najpełniejszy wyraz znajdowało w szeregu publikacji (powieści, opowiadania, reportaże i artykuły), jakie wówczas tworzyli. Dopełnieniem ich twórczości były liczne konsultacje i spotkania z czytelnikami.

Za działalność społeczną i wybitną twórczość literacką Alina Centkiewicz była wielokrotnie nagradzana. Wśród tych wyróżnień warto wymienić m. in.: nagrodę literacką Prezesa Rady Ministrów (1955 r.), nagrodę marynistyczną im. M. Zaruskiego (1963 r.) czy nagrodę „Orle Pióro” wydawnictwa „Nasza Księgarnia”. Wspólnie z mężem otrzymali też nagrodę I stopnia od ministra Kultury i Sztuki „za całokształt twórczości literackiej, podróżniczej oraz dla młodzieży” (1969 r.).

Alina Centkiewicz zmarła 11 marca 1993 r. Wraz z mężem została pochowana na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Charakterystyka twórczości

Już od najmłodszych lat Alinę Centkiewicz pasjonowało pisarstwo, książki i chęć odkrywania świata. Chcąc pomóc mężowi – autorowi popularnych książek, ciągle nagabywanemu o nowe publikacje, sama zaczęła współtworzyć i redagować jego książki. Ich duet pisarski z czasem stał się bardzo popularny. Ich pierwszą wspólną książką była powieść dla dzieci pt. „Odarpi syn Egigwy”, która ukazała się drukiem w 1949 r. (jeden z jej rozdziałów opublikowano już w 1947 r. w miesięczniku „Śląsk”). Powieść ta odniosła duży sukces zwłaszcza, że przy jej udziale udało się autorom rozbudzić w czytelnikach tęsknotę i chęć poznawania piękna całego świata, a także odkrywania jego niezbadanych tajemnic. Książka była wielokrotnie wznawiana, a przez wiele lat stanowiła nawet lekturę szkolną dla młodzieży.

W Jeleniej Górze spod pióra Aliny Centkiewicz wychodziły również inne książki oraz wznowienia prac przedwojennych. Były to m. in. prace: „Czeluskin”, 1948; „Wyspa mgieł i wichrów”, 1947; „Anaruk, chłopiec z Grenlandii”, 1946; „Biała foka”, 1947; „Wśród lodów północy”, 1948; „Zdobywcy bieguna północnego”, (1950).

Alina Centkiewicz jako działaczka społeczna zasłużyła się również w walce z analfabetyzmem, za co została też oficjalnie nagrodzona.

Duet pisarski Aliny i Czesława Centkiewiczów odniósł liczne sukcesy i był bardzo popularny w literaturze polskiej powojennego pięćdziesięciolecia. Łącznie ich dorobek literacki liczył ponad 30 utworów, spośród których większość miała od kilku do kilkunastu wydań w kraju. Wiele z tych pozycji doczekało się też przekładów na języki obce (m. in.: angielski, białoruski, bułgarski, czeski, niemiecki, rosyjski, norweski, rumuński).

W 1980 r. zrealizowano nawet dwa filmy dokumentalne poświęcone tej barwnej parze:

- „Alina i Czesław Centkiewicz” (reż. Jadwiga Zajicek)
- „Jak tam jest” (reż. Andrzej Bednarek).

Utwory dla dzieci wydane samodzielnie prze Alinę Centkiewicz to m. in.:

- „Radiostacja zamilkła”,
- „Niezwykła podróż”,
- „Mufti, osiołek Laili”.