Edmund Niziurski – biografia i charakterystyka twórczości

Biografia

Edmund Niziurski – polski prozaik, dramaturg, publicysta i scenarzysta, jak również socjolog i prawnik. Twórca popularnych książek dla dzieci i młodzieży („Księga urwisów”, „Sposób na Alcybiadesa”, „Niewiarygodne przygody Marka Piegusa”). Urodził się 10 lipca 1925 r. w Kielcach, natomiast zmarł 9 października 2013 r. w Warszawie.

Pochodził z rodziny urzędniczej. Był najstarszym spośród trojga dzieci Stanisława Niziurskiego i Leokadii z Grethów. Pobierał naukę w Gimnazjum im. J. Śniadeckiego w Kielcach jednak jego dalszą edukację przerwała wojna, podczas której wraz z rodziną został ewakuowany na Węgry. Tutaj uczył się w gimnazjum polskim dla uchodźców.

W 1940 r. powrócił do Polski. Pracował jako robotnik, a także praktykant rolny w majątku pod Ostrowcem Świętokrzyskim. Nauki pobierał na tajnych kompletach w Ostrowcu, gdzie w 1943 r. zdał egzamin maturalny. W tym czasie rozpoczął też eksternistyczne studia prawnicze w Jeleńcu. Studia te kontynuował po wojnie na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, a także na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Ponadto studiował też dziennikarstwo na Wyższej Szkole Nauk Społecznych w Krakowie (lata 1946 – 1947) i socjologię na Uniwersytecie Jagiellońskim (1947 r.). Studia prawnicze ukończył w 1947 r., uzyskując tytuł magistra.

W tym też roku ożenił się z Zofią Barbarą Kowalską i mieszkał z nią w Katowicach i Kielcach, a w 1952 r. przeniósł się do Warszawy.

Swoją pasję literacką miał okazję rozwijać pracując w tygodniku „Wieś”. Należał do Związku Literatów Polskich, a w 1952 r. został członkiem ZAIKS- u. Należał też do Stowarzyszenia Pisarzy Polskich oraz do PZPR.

W 2008 r. z rąk ministra kultury i dziedzictwa narodowego otrzymał Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

Charakterystyka twórczości

Debiut Niziurskiego przypada na rok 1944, kiedy to w „Biuletynie Informacyjnym” opublikował swój wiersz. Pracował też po wojnie w czasopismach „Płomyk”, „Świat młodych”, „Wieś”, a także w Polskim Radiu jako autor słuchowisk.

Najbardziej znany był z utworów pisanych dla dzieci i młodzieży. Pisał je barwnie, wykorzystując absurdalny humor słowny. Utwory przyjemne w lekturze i pełne humoru skłaniały jednak do refleksji. Niziurski napisał też kilka powieści dla dorosłych, jak choćby „Przystań Eskulapa”, „Pięć manekinów”, „Wyraj”, „Eminencje i bałłabancje”. Jego utwory przełożono na wiele języków, w tym chiński.

Niziurski zawierał w swych utworach dynamiczną, sensacyjną akcję. Jego powieści charakteryzują się osobliwym stylem narracji, a także humorem zarówno słownym, jak i sytuacyjnym. W utworach przeznaczonych dla dzieci starał się ukazywać świat oczami ucznia, nie narzucając przy tym nachalnie młodemu czytelnikowi pouczeń dydaktycznych i moralizatorskich.

Ponieważ Niziurski był silnie związany z kielecczyzną, miejscem akcji jego powieści są najczęściej fikcyjne miejscowości (Wilczków, Niekłaj, Odrzywoły), które można znaleźć w tym rejonie. Część opowiadań („Dzwonnik od świętego Floriana”) rozgrywa się w okresie międzywojennym i przedstawia strajki chłopstwa w okresie sanacji.

Niziurski wykorzystywał też w swych późniejszych utworach elementy realizmu magicznego lub groteskę, dzięki czemu tworzone przez niego powieści miały wysokie walory artystyczne („Siódme wtajemniczenie”, „Awantury kosmiczne”).

Pozostałe utwory miały wymowę o wiele bardziej pesymistyczną. Ich bohaterami byli w przeważającej części outsiderzy, którzy mieli problem w przystosowaniu się do szkolnego otoczenia, gdzie wrogami byli nie tylko nauczyciele, ale i inni uczniowie.

Język jakim posługiwał się Niziurski był pełen humoru słownego. Jego indywidualny styl pisarski cechowało stosowanie groteskowych nazwisk i imion, np. Wieńczysław Nieszczególny, Chryzostom Cherlawy, Zygmunt Gnacki. Bohaterowie posługują się mieszaniną slangu młodzieżowego, a także wyrażeniami typowymi dla języka naukowego czy będącymi po prostu przykładami kreacji autorskiej. Niziurski był świetnym obserwatorem życia i zwyczajów młodzieży niemniej jednak, ze względu na cykl wydawniczy powieści, jego bohaterowie posługują się najczęściej językiem anachronicznym, nieprzystającym do współczesnych realiów i nie odpowiadającym współczesnemu językowi, który bardzo szybko się zmienia.

Powieści i opowiadania dla dorosłych:

Gorące dni (1951)
Śmierć Lawrence’a (1956), zbiór opowiadań
Przystań Eskulapa (1958), powieść kryminalna
Pięć manekinów (1959), powieść kryminalna
Salon wytrzeźwień (1964)
Wyraj (1964)
Eminencje i bałłabancje (1975)
A potem niech biją dzwony (1976), powieść.

Opowiadania i powieści dla młodzieży:

Księga urwisów (1954), powieść
Dzwonnik od świętego Floriana (1955), zbiór opowiadań
Lizus (1956), zbiór opowiadań
Lalu Koncewicz, broda i miłość (1959), opowiadanie w Na przełaj
Niewiarygodne przygody Marka Piegusa (1959), powieść
Wielka heca (1962), opowiadanie
Awantura w Niekłaju (1962), powieść
Jutro klasówka (1962), zbiór opowiadań
Sposób na Alcybiadesa (1964), powieść
Siódme wtajemniczenie (1969), powieść
Klub włóczykijów, czyli Trzynaście przygód stryja Dionizego i jego ekipy (1970), powieść
Naprzód, Wspaniali! (1971), powieść; dalszy ciąg to Awantury kosmiczne
Osobliwe przypadki Cymeona Maksymalnego (1975), powieść
Adelo, zrozum mnie! (1977), powieść; dalszy ciąg Awantur kosmicznych
Awantury kosmiczne (1978), powieść
Gwiazda Barnarda (1987), powieść
Przygody Bąbla i Syfona (1993), powieść
Bąbel i Syfon na tropie (1994), powieść
Nowe Przygody Marka Piegusa (również niewiarygodne) (1997), powieść
Największa przygoda Bąbla i Syfona (1999), powieść.