Janusz Korczak – biografia i charakterystyka twórczości

Biografia

Janusz Korczak (właśc. Henryk Goldszmit) urodził się w Warszawie 22 lipca 1878 lub 1879 r., a zmarł 6 sierpnia 1942 r. w Treblince. Był pedagogiem, twórcą antyautorytarnego systemu wychowania, a także pisarzem i pediatrą. Ponadto był też działaczem społecznym i prekursorem walki o prawa dziecka.

Był synem Cecylii z domu Gębickiej i adwokata Józefa Goldszmita. W okresie szkolnym uczył się w ośmioklasowym gimnazjum na warszawskiej Pradze (była to szkoła rosyjska o bardzo silnym rygorze). W wieku 15 lat udzielał korepetycji, ponieważ po śmierci ojca rodzina znalazła się w bardzo trudnej sytuacji finansowej.

Już w młodości Henryk odkrył w sobie pasję literacką i dużo czytał (zwłaszcza Kraszewskiego, Mickiewicza i Sienkiewicza). Pociągała go też literatura młodopolska.

Po zdaniu matury w 1898 r. rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Cesarskiego w Warszawie. Latem następnego roku odbył podróż do Szwajcarii, by lepiej poznać twórczość pedagogiczną Pestalozziego, a już w 1905 r. otrzymał dyplom lekarski i rozpoczął pracę w Szpitalu dla Dzieci im. Bersonów i Baumanów w Warszawie (pracował tu do 1912 r.).

Latem 1907 r. wyjechał do Berlina, aby dokształcać się w zakresie medycyny. W tym czasie wizytował zakłady wychowawcze i odbywał praktyki w klinikach dziecięcych. Kiedy w 1911 r. był w Londynie, odwiedził tam szkołę i przytułek dla dzieci. Przeżycia jakich tu doświadczył wpłynęły na podjęcie decyzji, że nigdy nie założy własnego domu.

Janusz Korczak udzielał się też społecznie. Był współzałożycielem Domu Sierot dla dzieci żydowskich w Warszawie, który działał w latach 1912 – 1942. Pracował również w innym sierocińcu – Nasz Dom, który został wybudowany dla dzieci polskich (1919 – 1936). Korczak walczył o równouprawnienie dziecka, odnoszenie się do niego z należytym szacunkiem i zwracanie uwagi na jego potrzeby, a także danie mu równowartościowego prawa głosu. Opierając się zaś na swojej wiedzy i własnych obserwacjach wypracował nowatorski system wychowawczo – opiekuńczy.

W 1914 r. został powołany do wojska. Po demobilizacji rozpoczął pracę w kijowskich przytułkach dla dzieci. Dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w połowie 1918 r., powrócił do Warszawy. Pracował tu jako lekarz. Miał też swój udział w utworzeniu pierwszego robotniczego zakładu dla dzieci polskich - Nasz Dom w Pruszkowie.

Podczas wojny polsko – radzieckiej pracował w szpitalach epidemicznych w Warszawie i w Łodzi, gdzie zaraził się tyfusem plamistym (od niego zaraziła się jego matka, która zmarła). Stanowiło to straszliwą traumę dla Korczaka i wywołało u niego depresję oraz myśli samobójcze.

Korczak był niezwykle oddany dzieciom i przez całe swoje życie w całkowitym poświęceniu zabiegał o ich godny byt, o to, by miały prawo do miłości, szacunku i uznania. Jego największym osiągnięciem było opracowanie nowatorskiego systemu wychowawczego. Był prekursorem ruchu na rzecz praw dzieci. Nie popierał żadnej ideologii edukacyjnej, a jego pomysły pedagogiczne wyrastały z praktyki. Współcześnie uznaje się go za jednego z pionierów nurtu pedagogicznego zwanego „edukacją moralną”. Korczak opowiadał się też za emancypacją dzieci. Chciał, by społeczeństwo dziecięce było zorganizowane na zasadach demokracji, dialogu i sprawiedliwości. Dlatego w placówkach, które prowadził działały takie instytucje jak sejm (dziecięcy parlament), sąd i redagowana w nich prasa (redaktorami były same dzieci).

16 lipca 1926 r. odznaczono go Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Korczak prowadził też cykl audycji radiowych „Starego Doktora”, które cieszyły się dużym powodzeniem, zwłaszcza wśród dzieci.
W latach 1934 i 1936 odbył dwie podróże do Palestyny, w trakcie których prowadził obserwacje w różnych placówkach pedagogicznych i w żłobkach. W roku 1939, kiedy wybuchła wojna, pomagał prowadzić chrześcijańskie sierocińce. Nie wykonał rozkazu generalnego gubernatora Franka i nie chciał nosić przepaski z gwiazdą syjońską. Pisał w tym czasie odezwy, zwracając się z prośbą o pomoc dla dzieci; udało mu się nawet zorganizować letnie kolonie.

W 1940 r., gdy utworzono getto warszawskie, czynił starania, by sierociniec pozostał na dotychczasowym miejscu (niestety stało się inaczej). Konsekwentnie odrzucał propozycje przejścia na „stronę aryjską”. Za wszelką cenę pragnął pozostać z dziećmi i uchronić je przed wywózką z getta. Do końca towarzyszył podopiecznym.

6 sierpnia 1942 r. wraz ze współpracownikami i dwunastoma wychowankami zostali wyprowadzeni na Umschlagplatz, a stąd skierowano ich do Treblinki. Korczak zginął w obozie wraz z podopiecznymi mimo, że miał szansę ucieczki.

Charakterystyka twórczości

Janusz Korczak zasłynął jako pedagog i teoretyk wychowania, ale był też pediatrą, pisarzem, działaczem społecznym i publicystą. Zadebiutował w 1896 r. na łamach tygodnika satyrycznego „Kolce” humoreską pt. „Węzeł gordyjski”. Najczęściej w swych artykułach poruszał problem miłości rodzicielskiej, a także wychowania i zdrowia. Podkreślał konieczność szacunku do dziecka i poważnego traktowania jego potrzeb. Pisał książki nie tylko dla dzieci i młodzieży, ale również dla dorosłych. W jego bogatym dorobku znajdują się liczne eseje, artykuły i utwory dramatyczne. Napisał wiele książek dla dzieci (m. in. „Król Maciuś I”, „Bankructwo Małego Dżeka”, „Kajtuś Czarodziej”, „Kiedy znów będę mały”). Jego dorobek wzbogacają też utwory pedagogiczne (te najbardziej znane to: „Jak kochać dziecko”, „Prawo dziecka do szacunku”).

Od 1901 r. zaczął pisać felietony. W tym też roku ukazała się powieść „Dzieci ulicy”. W latach 1903 – 1905 pisał felietony w czasopiśmie „Głos” (tygodnik), gdzie prowadził rubrykę „Na widnokręgach”. W styczniu 1904 r. na łamach „Głosu” ukazała się też w odcinkach powieść „Dziecko salonu”, która przyniosła pisarzowi światowy rozgłos. Oprócz tego, w 1939 r. wydał „Pedagogikę żartobliwą”, „Moje wakacje”, „Gadaninki radiowe Starego Doktora”.

W latach 1926 – 1930 redagował gazetkę „Mały Przegląd”, która była skierowana do dzieci. Prowadził też autorskie pogadanki radiowe (1935 – 1936), w których występował w obronie prawa dziecka do godności i szacunku.

Henryk Goldszmit od 1896 r. publikował w wielu czasopismach humoreski, a także artykuły na tematy społeczne, obyczajowe i wychowawcze. Jego popularne powieści dla dzieci zostały przetłumaczone na wiele języków.

Bogata publicystyka społeczno – polityczna wprowadziła Korczaka w krąg warszawskiej inteligencji. Stał się znany i ceniony, a jego nazwisko było wymieniane wśród przedstawicieli ruchu oświatowego. Korczak znalazł się też w grupie inicjującej Kongres Dziecka.

Ważnym utworem Janusza Korczaka był też „Pamiętnik z getta”, w którym dokumentował życie codzienne w getcie i czynił pogłębioną refleksję nad upodleniem świata i nędzą egzystencji ludzkiej. Jednocześnie wyrażał wiarę w wyższe wartości człowieka.

Po wojnie życie i twórczość Janusza Korczaka nie zostały zapomniane. Jego nowatorskie koncepcje wychowawcze na stałe weszły do kanonu kultury Polski i świata.