Śmierć Pułkownika – interpretacja i analiza

„Śmierć Pułkownika” to wiersz Adama Mickiewicza, który napisany został na początku lat trzydziestych XIX stulecia, wkrótce po kapitulacji powstania listopadowego. Dzieło odnosi się do tego zrywu narodowowyzwoleńczego, przedstawiając ostatnie chwile jednej z największych postaci tych lat – Emilii Plater.

Analiza

Utwór składa się z pięciu strof o nieregularnej budowie – trzech liczących osiem wersów, jednej siedmiowersowej oraz pięciowersowej. Każda z nich została napisana dziesięciozgłoskowcem i cechuje się krzyżowym układem rymów.

Warstwa stylistyczna dzieła została dostosowana przez poetę do głównej funkcji tekstu. Jest on napisany językiem prostym, zawiera terminologię militarną, a z drugiej strony buduje aurę podniosłości oraz tajemniczości. Scena rozgrywa się w głuchej puszczy (epitet), w chatce leśnika, przed którą zgromadziła się rota strzelców zielona (epitet). Obok nich zbiera się zaś lud prosty. Obok obrazujących epitetów pojawiają się w wierszu także anafora (powtórzenie kazał), kontrast (Tyle krwi swej i cudzej wylali, / Łzy ni jednej), pytania retoryczne, wykrzyknienia oraz wymowne porównanie bohaterki do Stefana Czarnieckiego (Stary żołnierz - on chce jak Czarniecki).

Śmierć pułkownika to wiersz wpisujący się w nurt liryki narracyjnej, patriotycznej.

Interpretacja

Emilia Plater – córka hrabiego Franciszka Ksawerego i Anny von der Mohl – była jedną z pierwszych osób, które zachęcały do udziału w powstaniu na terenie Litwy. W czasie działań militarnych dała się poznać nie tylko jako zręczny organizator, ale także prawdziwy żołnierz, który, mimo wyższego stanowiska i wysokiego urodzenia, walczył ramię w ramię z prostym ludem. Dzięki temu Platerówna stała się jedną z najbardziej uwielbianych postaci powstania listopadowego. Gdy generał Chłapowski (to pod jego komendą walczyła bohaterka dzieła) podjął decyzję o kapitulacji, kobieta w stopniu kapitana postanowiła kontynuować walkę i wyruszyć do Warszawy. Jednak droga okazała się dla niej zbyt trudna - 13 listopada 1831 r. w Justianowie Emilia Plater zmarła wskutek wyczerpania oraz choroby.

Wiersz Mickiewicza oddaje więc prawdę historyczną na temat bohaterki powstania. Jednak koncepcja, jaką posłużył się Mickiewicz, wprowadza do dzieła aurę tajemniczości – odbiorca nie wie, kto jest konającym oficerem – tworząc zarazem realistyczny obraz ostatnich chwil Emilii Plater, wypełniony żołnierskim ceremoniałem.

„Śmierć Pułkownika” szczególnie mocno eksponuje fakt, iż postać wspomniana w ostatnim wersie cieszyła się wielką miłością prostego ludu. Ma to związek z typowym dla romantyzmu postrzeganiem tej warstwy społecznej jako wartościowej, będącej nośnikiem uniwersalnych i prawdziwych wartości. Zdobycie uznania w ich oczach musiało więc wynikać z prawdziwych zasług.

Hołd oddają Emilii Plater także żołnierze. Wśród tych młodszych pojawia się grono starych wiarusów pamiętających Kościuszkę i wiele krwawych walk stoczonych pod jego komendą. Podmiot liryczny (stylizowany na narratora) podkreśla, że nigdy nie przelali łzy, a tego dnia płakali szczerze.
Punktem kulminacyjnym dzieła jest ostatnia strofa. Dotychczas obraz konającego oficera budowany był w sposób rzeczowy, iście żołnierski. Pojawiło się nawet porównanie do Czarnieckiego, a więc jednego z najznamienitszych wodzów w historii Polski, postaci obecnej w hymnie narodowym. Jednak ostatnia strofa burzy ten porządek, mówiąc o dziewiczych licach, sugerując delikatność. Okazuje się więc, iż tajemniczą postacią jest kobieta – Emilia Plater, co postać snująca opowieść wykrzykuje z dumą.

„Śmierć Pułkownika” to poetycki hołd dla jednej z bohaterek powstania listopadowego. Dzieło Mickiewicza stało się wspaniałą pamiątką, dzięki której rodacy na zawsze zachowają w pamięci obraz niewielkiej chatki w głuchej puszczy, jaka była świadkiem ostatnich chwil Emilii Plater.