Stary człowiek i morze - opracowanie, problematyka, bohaterowie

Geneza

„Stary człowiek i morze” pozostaje do dziś najbardziej rozpoznawalnym dziełem Ernesta Hemingwaya. Powieść zapewniła mu literacką Nagrodę Nobla i z miejsca została określona jako „nowy klasyk”.

Opowieść o rybaku, zmagającym się kilka dni z potężnym marlinem, pochodzi zapewne z gawęd kubańskich rybaków. Hemingway zaczął zbierać informację do powieści w okolicach 1939 roku. Jego pomocnikiem w poznawaniu świata połowów przy kubańskich brzegach był Gregorio Fuentes – prosty marynarz, który miał stać się inspiracją dla wielu cech powieściowego Santiago. Hemingway spisał książkę w 1951 roku, ukazała się zaś w 1952.

Czas i miejsce akcji, charakterystyka bohaterów

Akcja rozgrywa się na Kubie, zapewne na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych. Świadczą o tym pewne szczegóły techniczne, wspominane przez bohaterów (powszechny dostęp do radia, wykorzystywanie samolotów do akcji ratunkowej), a także rozmowy o Joe DiMaggio. Był to zawodnik baseballowy, który karierę zakończył w 1951 roku. Główni bohaterowie – Santiago i Manolin – są miłośnikami tego sportu, a postać DiMaggio w oczach tytułowego starego rybaka ma niemal mistyczny wymiar.

Santiago to człowiek już wiekowy i najlepsze lata ma niewątpliwie za sobą. Kiedyś był żonaty, ale owdowiał i teraz jedyną bliską mu osobą jest Manolin. Rybak jest człowiekiem bardzo prostym. Marzy tylko o tym, by zdobyć środki na przeżycie kolejnych kilku miesięcy i by jego ukochane drużyny baseballowe triumfowały w zawodach. Zmaga się z nędzą i gdyby nie pomoc Manolina, zapewne by głodował. Jest jednak człowiekiem bardzo dumnym, ale na swój sposób. Nie odmawia pomocy, ale też stara się zachować godność. Kiedy musi zmagać się z wielkim marlinem, wykazuje wytrwałość i charakter. Santiago nie należy do osób religijnych, chociaż czasem obiecuje Bogu zmówienie modlitw w zamian za coś. Mimo tych cokolwiek zabobonnych gestów, nie jest on pozbawiony duchowości. Wręcz przeciwnie, prosty rybak sam wytwarza sobie dość mistyczną wizję świata – zwierzęta traktuje jak swoich braci w trudzie życie, a konieczność ich zabicia jest dlań przykrym obowiązkiem. Za młodu Santiago pływał na statkach do Afryki i często wspomina to,
że widział wówczas lwy – piękno tych stworzeń towarzyszy mu w snach przez całe życie.

Manolin to chłopiec, pomagający rybakom. Nie znamy jego wieku, wiemy tylko, że miał pięć lat, gdy zaczął pracować dla Santiago. Bardzo zżył się ze starcem, ale rodzice uznali, że nie ma on szczęścia przy połowach i umieścili Manolina w innej załodze. Mimo to chłopak co rano wstaje i pomaga swojemu wiekowemu przyjacielowi, którego bardzo kocha. Gdyby nie jego pomoc, Santiago nie miałby co jeść – jednocześnie Manolin pomaga mu w ten sposób, by stary rybak mógł zachować godność.

Problematyka

„Stary człowiek i morze” to dzieło otwarte na wiele interpretacji. Może być uznane za metaforyczną opowieść o zmaganiu się człowieka ze światem. Mimo pesymistycznego spojrzenia na kondycję ludzką, Hemingway podkreśla, że warto walczyć z przeciwnościami – choćby po to, by zachować godność we własnych oczach. Powieść jest także opowieścią o przyjaźni między Santiago i Manolinem – w pewnym sensie stanowi ona analizę relacji ojciec i syn (chociaż bohaterowie nie są spokrewnieni). Równocześnie „Stary człowiek i morze” to realistyczny opis życia rybaków, bogaty w szczegóły dotyczące morskiej fauny oraz zwyczajów marynarskich.