Ten obcy – opracowanie , problematyka, bohaterowie

Geneza

„Ten obcy” to psychologiczna powieść dla młodzieży autorstwa Ireny Jurgielewiczowej. Została wydana w 1961 r. Zaś w 1975 r. powstała jej kontynuacja pt. „Inna?” (dalsze przygody Zenka, Uli i chłopców).

W 1964 r. powieść „Ten obcy” wpisano na Listę Honorową Hansa Christiana Andersena.

Czas i miejsce akcji

Wydarzenia ukazane w powieści rozgrywają się w latach 50 – tych XX w. Akcja obejmuje kilka tygodni: od 11 lipca do końca żniw (sierpień).

Głównym miejscem akcji jest wysepka na rzece Młynówka i wieś Olszyny. Ponadto część wydarzeń toczy się też w Łętowie, Strykowie i Strzemienicach.

Motywy

Jednym z głównych motywów powieści „Ten obcy” jest motyw miłości. Autorka zarysowuje to uczucie z niezwykłą subtelnością i w sposób bardzo wyważony. Uczucie jakie połączy Ulę i Zenka dojrzewa stopniowo. Zbędne stają się jakiekolwiek słowa. Ula jest jeszcze nazbyt nieśmiała. Z kolei Zenek, boleśnie doświadczony przez życie, boi się kolejnego odrzucenia. Mimo tego między nimi nawiązuje się nić braterstwa i zrozumienia. Zdają się zbliżać ich do siebie podobne przeżycia i historia, a także doskwierające im poczucie osamotnienia. Ula dzięki swej wrażliwości i szlachetności potrafi zrozumieć Zenka i motywy jego postępowania. Współczuje mu i rozumie jego sytuację. Co prawda wszyscy chcą mu pomóc, ale tylko Ula pragnie wcielić się w jego sytuację, spróbować poczuć to co on i w ten sposób zrozumieć jego wewnętrzny problem. O sile tego pięknego uczucia, jakie łączy parę dowodzi poświęcenie Uli i to, że postanawia spłacić przekupce dług Zenka. Ten poinformowany o tym przez Julka, postanawia, że jakoś odwdzięczy się za okazaną mu pomoc. Pisze do Uli list, który jest jednoczesnym wyznaniem uczuć. W liście tym zrzuca przybraną, skostniałą maskę i pokazuje jaki jest naprawdę – to samotny chłopak, który uciekł z domu, by odnaleźć prawdziwą miłość, przyjaźń i zrozumienie.

Motyw przyjaźni

Przyjaźń to uczucie, które łączy czwórkę bohaterów: Mariana, Julka, Ulę i Pestkę. Tworzą oni pewną grupę, która wcale nie zamyka się na innych. Gdy znienacka pojawia się Zenek, początkowo są wobec niego nieufni, co nie zmienia faktu, że z czasem przekonują się do jego zalet i chcą przyjąć go do siebie. Dlatego okazują mu sympatię, chcą się czegoś o nim dowiedzieć i poznać jego historię. Nie jest to jednak takie proste i nie od razu udaje się przełamać niechęć Zenka, który we wszystkich upatruje swoich wrogów chcących wyrządzić mu krzywdę. W końcu kiedy zaczyna darzyć ich zaufaniem, pojawia się też sympatia i lojalność, choć tak naprawdę chłopak czuje się od nich inny – ma wrażenie, że nie do końca do nich pasuje. Na pewno odróżnia ich status społeczny. Zenek praktycznie nie ma rodziców, podczas gdy większość bohaterów ma szczęśliwe rodziny. Mimo tych trudności czwórce bohaterów w końcu udaje się „oswoić” tajemniczego przybysza i przekonać go, że z ich strony nic mu nie grozi. Wszyscy zdali więc na piątkę test z przyjaźni i lojalności.

Motyw rodziny

Ważnym wątkiem poruszonym w powieści jest też motyw rodziny. Ula i Zenek nie mają zbyt dobrych relacji rodzinnych, dlatego przed nimi uciekają. Pozostali bohaterowie tym bardziej cenią więc swe szczęśliwe, udane rodziny i swoich dobrych opiekunów. Autorka w przenikliwy sposób analizuje uczucia bohaterki (Uli), która odcina się od ojca, gdyż nie darzy go zaufaniem i nie znajduje w rodzinie poczucia miłości i bezpieczeństwa. Ula obwinia ojca za to, że rozstał się z jej matką, a po jej śmierci szybko znalazł sobie pocieszenie. Nie do końca potrafi zrozumieć swoje emocje – przeważa w nich bunt, gniew, poczucie bycia nierozumianym, osamotnionym i niekochanym. Dlatego ucieczką od tych negatywnych emocji staje się spisywanie pamiętnika, w którym bohaterka pisze listy do matki. Podobna sytuacja ma się z Zenkiem, który również musi poradzić sobie z bolesnym odrzuceniem. Na szczęście na końcu powieści relacje rodzinne bohaterów zdają się poprawiać – w końcu dochodzi do spotkania chłopca z krewnym, a Ula godzi się z ojcem. Również Pestka zaczyna mieć inny stosunek do matki.

Motyw dojrzewania

Powieść „Ten obcy” mówi o dojrzewaniu młodych ludzi do wielu ważnych spraw: do miłości, przyjaźni, odpowiedzialności i ponoszenia konsekwencji swych czynów. Bohaterowie to jeszcze kilkunastoletnie dzieci dopiero wchodzące w trudy prawdziwego życia. Żyją jeszcze w beztroskim świecie zabaw, lecz przybycie Zenka – tajemniczego chłopaka „znikąd” burzy ich dotychczas spokojny, idylliczny świat. Zenek początkowo im imponuje i zachwyca swą zaradnością, a także dojrzałością. Z czasem, opowiadając im własną historię, zmusza ich do chwili refleksji nad własnym życiem i nad tym co posiadają. Przyjaciele stają przed wyborem: albo zdradzą Zenka i opowiedzą wszystko dorosłym albo postanowią sami się o niego zatroszczyć. Oceniają, że lepiej wybrać to drugie, ale muszą też ponieść tego konsekwencje. Bohaterowie przechodzą też wewnętrzną przemianę, dorastają, poważnieją i zaczynają rozumieć sprawy, o których do tej pory nie mieli pojęcia lub nie chcieli o nich myśleć. Największa zmiana zachodzi w Uli, która z przestraszonej, małomównej i nieśmiałej dziewczynki staje się odpowiedzialną i wrażliwą bohaterką. Potrafi wybaczyć ojcu i w dojrzały sposób dać mu jeszcze jedną szansę. Na naszych oczach Ula dojrzewa do roli wyrozumiałej, kochającej córki i prawdziwej, wiernej i oddanej przyjaciółki.

Problematyka

„Ten obcy” to powieść psychologiczna dla młodzieży. W utworze ukazane są przede wszystkim wakacyjne przygody czwórki przyjaciół, których sielską zabawę burzy pojawienie się dziwnego, tajemniczego przybysza. Autorka stara się wniknąć w psychikę bohaterów i zrozumieć motywy ich postępowania, a także emocje, które nimi kierują. W utworze przeważają długie dyskusje nastolatków, którzy wnikliwie roztrząsają najbłahsze sprawy, starając się znaleźć dla nich zrozumienie. Dominują więc ich rozważania i przemyślenia (Ula spisuje pamiętnik, w którym daje wyraz swym wewnętrznym rozterkom i który jest dla niej ucieczką od samotności). Autorka stara się dociekliwie zobrazować troski bohaterów, ich nadzieje, obawy i wątpliwości. Wszyscy bohaterowie stają przed koniecznością rozwiązania trudnego, moralnego dylematu, a także zmierzenia się z emocjami, które do tej pory były dla nich nieznane. Portrety bohaterów zostały przemyślnie skonstruowane na zasadzie kontrastu (Ula jest przeciwieństwem Pestki, Julek – Mariana), a ich emocje i uczucia zostały oddane bardzo przekonująco.

Akcja utworu skupia się wokół podróżnych przygód włóczęgi – Zenka, którego rodzinne życie bardzo doświadczyło (wychowywał się w patologicznej rodzinie). Odrzucony przez ojca szuka kogoś (wujka) kto obdarzy go ciepłem i miłością, kto zapewni mu życie w normalnych warunkach i będzie rozumiał jego potrzeby. W poszukiwaniach tych jest w pełni zdeterminowany, ale w pewnym momencie pojawia się też strach, który blokuje w nim możliwość zaufania drugiemu człowiekowi. Podświadomie czuje, że nie pasuje do grona nowych kolegów i że jest od nich „gorszy”. Autorka świetnie stara się opisać jego zachowanie – pojawiającą się nieufność, ironię, poczucie bycia nierozumianym i oczekiwanie na kolejny cios. W końcu w bohaterze dokonuje się jednak wewnętrzna przemiana, która jest rezultatem usilnych starań dzieci, a także pomocy naprawdę troskliwych dorosłych.

Powieść „Ten obcy” podejmuje ważne, życiowe problemy, ale ukazuje też siłę prawdziwej miłości, przyjaźni i poświęcenia. Bohaterowie zaczynają rozumieć siebie i swe uczucia; uczą się być dojrzałymi i odpowiedzialnymi za siebie, a także dorastają do tego, by podejmować ważne, trudne decyzje. Autorka stara się ukazać wagę tego procesu, jednocześnie zachęcając młodych czytelników, by nie bali się stawać naprzeciw życiowym problemom, wyzwaniom i trudnym wyborom.

Charakterystyka Uli Zalewskiej

Ula Zalewska to jedna z dwóch głównych bohaterek powieści Ireny Jurgielewiczowej pt. „Ten obcy”. Jest niezwykle wrażliwą, czułą i sympatyczną trzynastolatką. Posiada szczupłą sylwetkę i jasne blond włosy. Od razu dowiadujemy się, że niedługo przed rozpoczęciem akcji utworu jej matka zmarła. Ojciec zaś ożenił się z nową kobietą i wszyscy razem mieszkają w Olszynach. Ula od zawsze miała uraz do ojca i nie potrafiła mu wybaczyć, że odszedł od mamy. Po śmierci matki nie chciała się z nim widywać, dlatego zamieszkała u ciotek w Warszawie. Do Olszyn powraca jednak na wakacje i jest to jej pierwsze spotkanie z ojcem od dłuższego okresu i jak się okaże stanie się to też przyczyną ostatecznego pojednania.

Na tle innych bohaterów powieści Ula wyróżnia się analitycznym podejściem do siebie i swoich działań. Nierzadko zagłębia się w siebie i poddając się wewnętrznej introspekcji, roztrząsa każdą nawet najdrobniejszą kwestię. Posiada zatem bujne i dynamiczne życie wewnętrzne. Z pozoru wydaje się chłodna, opanowana i zamknięta w sobie. To ona jednak jako pierwsza przełamuje wewnętrzne opory i uprzedzenia i zaprzyjaźnia się z Zenkiem. Coś, jakiś wewnętrzny głos podpowiada jej, że ich historie życiowe są do siebie podobne i w jakimś stopniu się łączą. Nie jest jeszcze jednak do końca pewna czy jej przypuszczenia są słuszne. Bojąc się tego, że nie zostanie zrozumiana przez przyjaciół, początkowo nie mówi im o swych przeczuciach.

Ula staje się dla Zenka bratnią duszą. Jej wrażliwość i empatia przejawia się też w stosunku do zwierząt, w czym uwidacznia się też posiadanie przez nią naturalnej potrzeby pomagania innym. Jest to odruch bezwarunkowy i całkowicie bezinteresowny, nie nastawiony w żadnym wypadku na chęć osiągnięcia w zamian za pomoc jakiejkolwiek korzyści. Ula nie robi też tego, by się popisać i znaleźć w centrum uwagi. Jest raczej skromna i woli pozostawać w cieniu pozostałych, gdyż w tym miejscu może najbardziej toczyć swe debaty wewnętrzne. Nie trzeba tu też udawać kogoś kim się nie jest.

Dobroć i naturalna subtelność oraz wrażliwość bohaterki przemawiają też za jej szlachetnością, która nie pozwala jej uczestniczyć w kradzieży. To one też sprawiają, że Ula jest gotowa na najwyższe poświęcenie – pragnie pomóc Zenkowi i odpracowuje poczynione przez niego szkody. Tak bardzo chce pomóc nieznajomemu chłopakowi, że jest w stanie choć na moment zapomnieć o urazie do ojca i prosić go o przysługę, co stanowi też pierwszy krok do odbudowania bliskich relacji.

Szlachetna postawa Uli, a także jej niewinność, wrodzona dobroć i bezinteresowność znajdują podziw i uznanie największego adoratora, czyli Zenka.

Charakterystyka Marian Pietrzyka

Marian Pietrzyk to drugoplanowy bohater powieści „Ten obcy”. Jest kolegą i rówieśnikiem Uli i Pestki. Również pochodzi z Warszawy, do Olszyn natomiast przybył na wakacje. Wspólnie z kuzynem Julkiem mieszka u dziadków.

Mimo młodego wieku Marina cechuje niebywała powaga i dojrzałość. To one sprawiają, że chłopak jest osobą raczej małomówną, początkowo nieufną i nieprzychylnie nastawioną do nowego, tajemniczego kolegi. Z czasem jednak przełamuje swe uprzedzenia do „przybysza znad jeziora”. Pod maską mruka ukrywa się w gruncie rzeczy dobry, wrażliwy i koleżeński chłopak, którego stać na spieszenie innym z pomocą nawet, gdy wiąże się to ze sporym ryzykiem.

Marian jest bardzo porządny i uczciwy, dlatego nie potrafi spokojnie patrzeć nawet na drobne przewinienia Zenka. Nie może też pozostać wobec nich biernym. Marian nie od razu potrafi zaakceptować tajemniczego chłopaka odnalezionego na plaży i uznać go za „swojego”. W jego duszy toczy się moralny dylemat: czy przyjąć chłopaka do kręgu swoich przyjaciół. Oczywiście rozumie, że chłopcu trzeba pomóc i dochować jego tajemnicy przed dorosłymi. Z drugiej zaś instynkt podpowiada mu, że nie powinien tak postępować.

Jego zdaniem problemy Zenka należałoby rozwiązać uczciwie, nikogo przy tym nie okłamując, a najlepiej z pomocą i wiedzą dorosłych. Z drugiej jednak strony zdaje sobie sprawę, że mogłoby to pociągnąć za sobą ogrom nieprzewidzianych komplikacji, które musiałyby wiązać się z wydaniem kolegi. Wiedział bowiem doskonale, że kiedy rodzice poznają historię chłopaka z plaży, zmuszą go do powrotu do domu i swego dawnego życia, którego chłopak tak bardzo się przecież obawiał. W rezultacie Marian zapomina o pierwotnym planie powiadomienia o całej sprawie dorosłych i zdobywa się na wspaniałomyślny gest udzielenia Zenkowi pomocy.

Wśród bohaterów powieści Marian wydaje się być obdarzony nieprzeciętną inteligencją i najbystrzejszym umysłem. To z jego głowy wypadają zawsze najtrafniejsze pomysły, chociażby ten, by udać się do Strykowa w celu odnalezienia wujka Zenka. Cechuje go też spora odwaga, przy czym w odróżnieniu od Pestki, nie stara się nią popisywać, lecz raczej wykorzystać ją w najtrudniejszych sytuacjach, kiedy najbardziej jest potrzebna.

Charakterystyka Pestki Ubyszówny

Pestka Ubyszówna podobnie jak Marian należy do drugoplanowych bohaterów powieści „Ten obcy”. Jest ładą trzynastolatką, o wysokiej i smukłej posturze, a także o ciemnych włosach i jasnych oczach, których spojrzenie nieraz potrafi przenikać do szpiku kości. Podobnie jak pozostała grupka dzieci przyjechała do Olszyn na wakacje. Tak naprawdę pochodzi z Warszawy.

Pestka swym pełnym żywiołowości charakterem wyraźnie kontrastuje ze spokojną, wrażliwą i uduchowioną Ulą. Pestka niczego się nie boi; jest przebojowa i wszędzie jest jej pełno. Mówi też dużo i raczej woli przechodzić od razu do konkretnych działań, niż tracić czas na nieproduktywne, długie rozmyślania nad danym problemem. Brakuje jej wyważonej refleksji nad otaczającym światem. Pestka jest silną indywidualnością o własnym zdaniu i własnym spojrzeniu na świat, dlatego w grupie budzi respekt i posiada również w jakimś stopniu zdolności przywódcze. Młodzi przyjaciele często przychodzą do niej po radę i pomoc w znalezieniu wyjścia z trudnej sytuacji. Bardzo liczą się z jej zdaniem wyraźnie przy tym podziwiając jej odwagę i zdecydowanie, a także spontaniczność i posiadane przez nią liczne zdolności.

Chociaż Pestka jest odważna najczęściej swą odwagą szafuje, by tylko pokazać, że jest lepsza od innych. Posiada więc wysokie mniemanie o sobie i zawsze lubi przebywać w centrum uwagi i zainteresowania. Dlatego nie potrafi początkowo znieść obecności Zenka, o którego jest zazdrosna, gdyż zabiera uwagę jej przyjaciół. Ula bardzo ją lubi, ale nie do końca potrafi jej zaufać, toteż nie zwierza jej się ze swoich intymnych przemyśleń. Zdaje sobie sprawę, że Pestka na wiele spraw patrzy zupełnie inaczej niż ona i nie zrozumiałaby właściwie subtelnych uwag również choćby i z tego powodu, że raczej woli mówić niż słuchać. Pestka nie doznała też tak bolesnych życiowych przeżyć jakich doświadczyła Ula. Dzieli je więc spory dystans, który uniemożliwia całkowite porozumienie. Ula jest półsierotą i poniekąd z tego powodu utrzymuje dystans między sobą, a ojcem. Pestka zaś posiada kochającą mamę, która zawsze ją wspiera i na którą może liczyć w niejednej trudnej sytuacji i niejednych tarapatach, w które wpada przez swoją żywiołową naturę.

Charakterystyka Julka Milera

Julek Miler to najmłodszy z bohaterów powieści. Ma nieco ponad 10 lat, lecz niczym szczególnym w zasadzie nie wyróżnia się spośród swych rówieśników – wygląda dość przeciętnie, jak również jego zainteresowania i hobby nie odbiegają znacząco od zajęć typowych i popularnych wśród małych chłopców. Julek na stałe mieszka w Warszawie, a do Olszyn (podobnie jak pozostali bohaterowie) przybył na wakacje i zamieszkuje w domu dziadków wspólnie z kuzynem Marianem, którego wprawdzie szanuje, ale również wyraźnie się od niego różni, zwłaszcza w kwestii powagi i rozsądku.

Tak naprawdę Julek jest jeszcze dzieckiem i dlatego odstaje od grona starszych przyjaciół. Ma też typowe dla dzieci, bardzo emocjonalne podejście do wielu spraw, dlatego nie potrafi uznać i zrozumieć pojawienia się „obcego” w miejscu wspólnych zabaw. Początkowo budzi się w nim więc odruch buntu i niedojrzałej agresji. Kiedy jednak opanowuje swój naturalny, dziecięcy impuls, jest gotowy przyznać rację starszym od siebie kolegom i podporządkować się ich decyzjom (pomoc przybyszowi).

W trakcie trwania akcji powieści Julek wyzbywa się swych początkowych uprzedzeń i w pełni przekonuje się do Zenka, w którym widzi poniekąd swego bohatera. Patrzy na niego wyłącznie przez pryzmat zalet, nie dostrzegając prawie w ogóle jego wad. Imponuje mu jego dojrzałość, zaradność, odwaga i zwinność, dlatego nie potrafi zrozumieć wątpliwości natury moralnej, jakie rodzą się w duszy Mariana. Julek jest tak naprawdę bardzo naiwny, ale ma to również i pozytywne strony – dzięki swej naiwności pokłada olbrzymią wiarę i nadzieję w osiągnięcie zamierzonych celów, nawet jeśli wydają się one nierealne.

Charakterystyka Zenka Wójcika

Zenek Wójcik to tytułowy bohater powieści Ireny Jurgielewiczowej pt. „Ten obcy”. Jest wysportowanym szesnastolatkiem, niezwykle zwinnym i posiadającym zręcznościowe umiejętności. Do Olszyn przybył z Wrocławia, gdzie po śmierci matki mieszka z ojcem - alkoholikiem, kierującym warsztatem samochodowym. Nie mogąc dłużej wytrzymać nękania fizycznego i psychicznego, a także codziennych awantur, Zenek postanawia przybyć do Olszyn i odnaleźć tu swego wujka.

W chwili poznania Zenek jest przestraszonym chłopcem ukrywającym się na plaży. Przeżycia jakich doświadczył w domu rodzinnym sprawiają, że nie potrafi zaufać innym. Jest bardzo skryty i zamknięty w sobie; trudno z nim porozmawiać i czegoś się od niego dowiedzieć. Do grupki dzieci, które odnajdują jego kryjówkę przekonuje się stopniowo w miarę nabierania do nich większego zaufania. Cały czas jest poddenerwowany i spięty; boi się tego co może go spotkać, tak jakby otoczenie miałoby wymierzyć mu kolejny, dotkliwy cios. Taką postawą przypomina nieco bezdomnego psa Dunaja, którym opiekowała się Ula.

W miarę rozwoju akcji Zenek coraz bardziej się przed nami odsłania i wychodzą na jaw jego wszelkie zalety i umiejętności. Przede wszystkim jest dojrzały i poważny. W trudnych chwilach jest w stanie zdobyć się na chłodne, rozsądne i analityczne podejście, a także na rozwagę przy podejmowaniu ryzykownych działań. Ponieważ zawsze skazany był tylko na siebie i nie mógł liczyć na pomoc z zewnątrz, stał się bardzo samodzielnym i zaradnym chłopakiem, który z ogromną wewnętrzną siłą i determinacją walczył o swoje cele. Z tego samego jednak powodu nie zawsze potrafił uczynić właściwe rozeznanie między dobrem, a złem - stąd posunął się nawet do kradzieży.

Optymistyczny finał powieści pokazuje jednak, że Zenek z pomocą nowych przyjaciół zaczął właściwie rozumieć zasady normalnego i moralnego współżycia między ludźmi, w którym nade wszystko powinna przeważać ufność, lojalność, uczciwość i solidarność.

Pozostali bohaterowie:

Doktor Zalewski – ojciec Uli mieszkający w Olszynach. Córka ma do niego żal o to, że opuścił on jej matkę dla innej kobiety. Po śmierci matki Ula zamieszkała u ciotek w Warszawie. Od tamtej pory relacje między nimi wyraźnie się oziębiły. Ula nie chciała się z nim więcej spotykać. Przyjeżdżała do doktora tylko na wakacje. Czuła się odtrącona i nierozumiana, a pan Zalewski doskonale o tym wiedział, lecz nie potrafił przekonać córki do swych dobrych intencji.

Nie potrafił do niej dotrzeć i znaleźć z nią kontaktu, chociaż na wszelkie możliwe sposoby usiłował naprawić nadszarpnięte relacje. Kiedy w życiu Uli pojawia się Zenek, doktor Zalewski stara się mu pomóc i doprowadza go do odnalezienia wujka, czym zyskuje szczery podziw i uznanie córki, która w końcu dzięki szczerej rozmowie mu wybacza.

Pani Ubyszowa – mama Pestki, która w Olszynach jest na urlopie. Pozostałe dzieci uważają ją za sympatyczną, ciepłą kobietę. Pani Ubyszowa ma dobry kontakt z córką i jej ufa, dlatego tym bardziej dziwi ją dziwne zachowanie Pestki. Kiedy dowiaduje się o Zenku i dokonanej przez niego kradzieży, natychmiast przystępuje do radykalnych działań. Informuje o całej sprawie doktora Zalewskiego, co ostatecznie kończy się szczęśliwie dla chłopca.

Wiktor i Władek – chłopcy mieszkające w Olszynach; miejscowe łobuziaki. To oni rzucają kamieniami w psa Dunaja, za co spotyka ich dotkliwa nauczka ze strony Zenka i Mariana. Niestety potem usiłują się na nich zemścić i donoszą na Zenka miejskiemu milicjantowi. Za sprawą jednak skutecznej interwencji doktora Zalewskiego donosicieli spotyka zasłużona nauczka.