„Sklepy cynamonowe” jako proza poetycka

Proza poetycka jest szczególnym gatunkiem literackim. W jej obrębie dostrzec można bowiem niezwykle interesujące połączenie cech typowych dla liryki i właśnie prozy. Ta jedyna w swoim rodzaju całość zachowuje często tok fabularny, choć przedstawia go w sposób nietypowy, zazwyczaj subiektywny. Jednym z najwyraźniejszych i najbardziej interesujących przykładów prozy poetyckiej w literaturze polskiej są „Sklepy cynamonowe” Brunona Schulza - zbiór opowiadań przenoszący czytelnika do galicyjskiego miasteczka, wzorowanego na Drohobyczu.

Świat przedstawiony w utworach Schulza, chociaż wzorowany na obrazie autentycznego miasta, nie jest bezpośrednim odbiciem rzeczywistości. Narrator, tworząc kolejne opisy, nadaje im iście baśniowe właściwości, sprawia, że wykraczają one poza ramy prawdopodobieństwa. Niezwykle rozbudowana warstwa stylistyczna dzieła, a więc wielowarstwowe metafory, opisy synestezyjne itp., porywa czytelnika w proces swoistego dopełniania malowanego obrazu. Dlatego też „Sklepy cynamonowe” często określane są mianem prozy kreacyjnej.

W dziele Schulza fabuła często pełni rolę drugorzędną. Na pierwszy plan wysuwają się obszerne i barwne opisy, które odwołują się do wszystkich zmysłów czytelnika, aktywując jego wyobraźnię (np. porównywanie kolorów tkanin do dźwięków w „Nocy Wielkiego Sezonu”). Nadto narrator posługuje się licznymi epitetami oraz metaforami, stosując przy tym instrumentalizację głoskową (w ten sposób tekst wyraźnie się rytmizuje). Utwory stanowią więc także zachętę do refleksji i przemyśleń, zgłębiania tajemnic tej odległej, niezwykłej rzeczywistości.

Narrator „Sklepów cynamonowych” nierzadko posługuje się chwytami znanymi z poematów dygresyjnych, używając bezpośrednich zwrotów do czytelnika (pytania retoryczne, apostrofy). W ten sposób aktywizuje on odbiorcę, zachęca go do współtworzenia świata, wytrwałego podążania za swoim tokiem myślowym.

Poetyckość opowiadań Schulza, która przejawia się zarówno na poziomie ich organizacji, jak i języka, nadaje światu przedstawionemu wymiar fantastyczny. Dzięki temu przestrzeń ta, widziana przecież oczyma dziecka, staje się swoistą apoteozą tego najwcześniejszego w życiu ludzkim okresu. W dziełach Schulza każde zdarzenie i każdy przedmiot, nawet ten najmniejszy, jest czymś fascynującym.

Jednakże poetyckość „Sklepów cynamonowych” służy nie tylko podkreśleniu rangi dzieciństwa - okresu pełnego magii i tajemnic. To przecież także zaproszenie do niezwykłej przygody intelektualnej, próby zgłębienia ludzkiej psychiki, poznania zawiłości kultury (wiąże się to z warstwą symboliczno - archetypiczną dzieła).