Gall Anonim - biografia i charakterystyka twórczości

Gall Anonim - żyjący na przełomie XI/XII w. autor pierwszej kroniki polskiej; nie posiadamy o nim żadnych pewnych wiadomości, a wszystkie hipotezy na temat jego pochodzenia, życia i twórczości zostały wysnute przez historyków literatury na podstawie jedynego znanego dzieła tego autora, czyli „Kroniki polskiej”, w szczególności zaś z przedmów do kolejnych ksiąg kroniki.

Pochodzenie Anonima zwanego Gallem

Francuskie pochodzenie autora kroniki zasugerował już w XVI wieku Marcin Kromer, nazywając go Gallem. Od tamtej pory pseudonimem tym zastępuje się nieznane imię i nazwisko kronikarza. Przez lata pojawiło się kilka hipotez co do rzeczywistego pochodzenia autora kroniki. Marian Plezia zebrał te informacje, wnikliwie przyjrzał się tekstowi i na drodze dedukcji ustalił najbardziej prawdopodobną narodowość pisarza. Jego zdaniem anonimowy autor z pewnością nie był Polakiem, gdyż wyraźnie podkreśla swoje cudzoziemskie pochodzenie („(...) nie dlatego podjąłem się tak wielkiego dzieła, aby w ten sposób puszyć się swoją skromną osobą albo chlubić się ojczyzną mą lub rodzicami, kiedy jestem wśród was obcym pielgrzymem, lecz aby jakiś owoc mej pracy zabrać ze sobą do miejsca moich ślubów zakonnych.”). Nie był on też narodowości niemieckiej i czeskiej, gdyż nieprzychylnie wypowiada się o tych dwóch narodach („Nadto także Czesi, nawykli do życia z łupów i grabieży, zachęcali cesarza, by wkroczył do Polski (...)”; „Skoro wreszcie wśród tylu niebezpieczeństw wkroczył Bolesław do Czech, nie wrócił zaraz z porwanym łupem jakby wilk drapieżny, jak [to zwykli] Czesi [robić] w Polsce (...)”; „Mianowicie za czasów Karola Wielkiego, króla Franków, gdy mu Saksonia stawiała opór i nie chciała przyjąć jarzma jego panowania ani wiary chrześcijańskiej, lud ów na łodziach przypłynął z Saksonii i wziął w posiadanie tę krainę, a od kraju przyjął nazwę. Dotąd tak bez króla i bez praw pozostają i nie odstępują od pierwotnego pogaństwa i dzikości”.). Zapewne cudzoziemiec nie przybył też do Polski zza wschodniej granicy, gdyż w tej części Europy kultura łacińska nie była na tyle rozwinięta, by osoba pochodząca z tego regionu mogła tak sprawnie posługiwać się łaciną, jak Gall Anonim. Podobny argument przemawia przeciwko jego rzekomej narodowości węgierskiej, pomimo że kronikarz zdradza sporą wiedzę na temat historii i w pewnym stopniu geografii Węgier („W owym zaś czasie rządził rządził Węgrami święty Stefan i wtedy dopiero nawracał je na wiarę [chrześcijańską] prośbą i groźbą. (...) Gdy zaś zszedł z tego świata, tron węgierski objął Piotr Wenecjanin, który zaczął [budować] kościół Św. Piotra w Bazoarium, którego aż do dziś dnia żaden król nie dokończył w tych rozmiarach, jak został zaczęty.”). Włochy i Francja to kraje, które mogłyby być ojczyzną kronikarza, na co wskazuje jego wypowiedź o znajdującym się na Węgrzech grodzie budajskim - nazywa go w taki sposób, jak czynili to Włosi i Francuzi w czasach średniowiecza (Bazoarium). Ponieważ brakuje jakichkolwiek wyraźnych przesłanek wskazujących na włoskie pochodzenie, uznaje się autora kroniki za Francuza, za czym może przemawiać kilka argumentów.

Biografia Galla Anonima

Na podstawie hipotez zebranych przez Mariana Plezię można spróbować przynajmniej częściowo odtworzyć biografię autora „Kroniki polskiej”, choć nie należy zapominać, iż jej charakter jest nadal czysto hipotetyczny.

Według wszelkich danych Anonim zwany Gallem był benedyktynem pochodzącym z środkowej Francji, na co wskazuje jego styl literacki przypominający tamtejszych poetów. Z prowansalskiego opactwa w St. Gilles Gall Anonim został przeniesiony na Węgry do Somogyvar, gdzie w XI wieku, po przewiezieniu ciała św. Idziego, powstał klasztor benedyktyński funkcjonujący na zasadzie kolonii zakonnej. Warto zaznaczyć, że do XIII wieku w klasztorze tym przebywać mogli wyłącznie benedyktyni pochodzenia francuskiego. Do Polski kronikarz trafił w ślad za Bolesławem Krzywoustym, który w 1113 roku odbył do Somogyvar pielgrzymkę pokutną. Tuż po przyjeździe do Polski podjął się Gall Anonim próby spisania kroniki polskiej. Było to według wszelkich danych zlecenie, za które kronikarz spodziewał się hojnej zapłaty. W celu zdobycia potrzebnych do napisania kroniki informacji, Anonim utrzymywał bliskie stosunki z kancelarią książęcą. Niestety kronika najprawdopodobniej nie spotkała się z uznaniem Polaków i tuż po śmierci swoich polskich protektorów musiał Gall opuścić kraj nad Wisłą, udając się zapewne z powrotem na Węgry.

Charakterystyka twórczości Galla Anonima

Historycy literatury podkreślają spore walory literackie „Kroniki polskiej”, które wskazują na gruntowne wykształcenie, oczytanie i talent literacki kronikarza. Najprawdopodobniej przed napisaniem „Kroniki polskiej” Gall Anonim miał już okazję sprawdzić swoje zdolności pisarskie i poetyckie. Pojawiły się przypuszczenia, iż może on być autorem dwóch innych średniowiecznych tekstów: niezachowanego dzieła węgierskiego „Gesta Ungarorum” (wg M. Plezi) oraz weneckiej „Translacji św. Mikołaja” (wg D. Borawskiej). W przypadku obu tekstów można uznać za prawdopodobne autorstwo Galla Anonima ze względu na zbieżność stylistyczną, tematyczną czy gatunkową (zwłaszcza w przypadku węgierskiego dzieła) z „Kroniką polską”. Niczego jednak nie da się orzec w sposób kategoryczny, ze względy na brak danych.