„Kronika polska” Galla Anonima – streszczenie i plan wydarzeń

Streszczenie

Pierwsza księga „Kroniki polskiej” Galla Anonima rozpoczyna się listem do ówczesnego episkopatu Polski, po którym kronikarz zamieszcza tak zwany „Skrót”, czyli wierszowane streszczenie najważniejszych z jego punktu widzenia wydarzeń całej księgi – historii narodzin Bolesława Krzywoustego. Po krótkiej przedmowie, w której zarysowana zostaje geografia Polski i słowiańszczyzny, rozpoczyna się historia pierwszych władców Polski.

Ubogi oracz Piast organizuje w tym samym czasie, co książę Popiel, postrzyżyny dla syna. Trafiają do niego tajemniczy wędrowcy, wyproszeni uprzednio przez Popiela. W domu Piasta podróżni znajdują gościnę i w nagrodę w cudowny sposób pomnażają jego skromne jadło. Na ucztę zostaje też zaproszony Popiel.

Syn Piasta, Siemowit, zostaje wybrany na księcia Polski, zaś Popiel wypędzony z kraju. Będąc prześladowanym przez myszy, były władca chroni się na wieży i tam umiera. Tymczasem Siemowit, a później jego syn Lestek i wnuk Siemomysł mądrze i walecznie rządzą krajem. Ostatniego z nich spotyka osobiste nieszczęście – jego syn, Mieszko, rodzi się niewidomy. Podczas uroczystości postrzyżyn chłopiec odzyskuje wzrok, co zostaje uznane za dobrą wróżbę. Mieszko I rzeczywiście rządzi mądrze i mężnie. Bierze ślub z czeską księżną, Dąbrówką, która przekonuje go do przyjęcia chrztu.

Syn Mieszka I, Bolesław Chrobry, okazuje się być wybitnym władcą, znanym ze znacznego poszerzania granic kraju oraz krzewienia wiary chrześcijańskiej wśród swych północnych sąsiadów. Przyjmuje też pod swą opiekę Wojciecha, później świętego, który udaje się z misją chrystianizacyjną do Prus i tam ponosi męczeńską śmierć. Ze względu na dobrą sławę Bolesława, odwiedza go w Gnieźnie niemiecki cesarz Otton III, po którym to zjeździe Bolesław zostaje koronowany na pierwszego króla Polski.

Będąc władcą bardzo walecznym i zawziętym, Bolesław wchodzi w konflikt z królem Rusinów, który nie chce oddać mu siostry za żonę. Polski król zdobywa więc Kijów i bierze siostrę rusińskiego króla jako nałożnicę. Opuszczając kraj swoich wschodnich sąsiadów, stacza bitwę z królem rusińskim, odnosząc zdecydowane zwycięstwo.

Bolesław i jego żona odznaczali się wieloma cnotami. Małżonka Bolesława znana była z tego, że zawsze starała się u męża wybłagać wolność dla skazańców. On zaś chętnie słuchał jej rad. Ponadto wykazywał się ogromną cierpliwością i wyrozumiałością dla spraw każdego ze swych podwładnych, którzy zwracali się do niego z prośbą o pomoc. Dlatego też śmierć Bolesława Chrobrego była wydarzeniem poruszającym cały kraj. Władca będąc na łożu śmierci przepowiada nadejście złych czasów dla kraju, zaś jego przepowiednia bardzo szybko się spełnia.

Rządy Mieszka II, choć sprawiedliwe, nie były tak wybitne, jak jego ojca. Mieszko umiera przedwcześnie, a władzę w kraju przejmuje jego bardzo młody syn, Kazimierz, niezdolny jeszcze do sprawowania rządów. Będąc pod wpływem swych doradców, Kazimierz pełni wyłącznie fasadową władzę i gdy tylko osiąga dojrzałość, zostaje wypędzony z kraju. Schronienia udziela mu najpierw król węgierski, a następnie jego matka w Niemczech. Gdy tylko czuje się na siłach, wraca Kazimierz, świadomy odpowiedzialności za swój kraj, do Polski i przywraca tam dawny porządek po „reakcji pogańskiej” i atakach Czechów i Pomorzan. Stacza także walkę z komesem Miecławem o Mazowsze, odnosząc sukces.

Gdy umiera Kazimierz Odnowiciel, rządy po nim przejmuje najstarszy syn, Bolesław. Nowy władca z jednej strony wykazuje się lekkomyślnością i traci Pomorze, z drugiej zaś, na wzór swego wspaniałego imiennika, Bolesława Chrobrego, zdobywa ponownie Kijów i osadza na jego tronie własnego krewnego. Bolesława Śmiałego poznajemy jako władcę nad wyraz hojnego, zwłaszcza w scenie obdarowania cennymi darami biednego kleryka. Jednym z ważniejszych wydarzeń z okresu panowania Bolesława było wypędzenie z Węgier ówczesnego króla Salomona i ustanowienie na tronie nowego króla, Władysława. Pomoc okazana Władysławowi już niedługo zostanie Bolesławowi wynagrodzona, bowiem po ukaraniu biskupa Stanisława obcięciem wszystkich kończyn, zostaje on wypędzony z kraju i przyjęty przez króla Węgierskiego pod opiekę. Wyniosłe zachowanie Bolesława nie pozwala im jednak pozostawać w serdecznej przyjaźni. Niedługo potem Bolesław umiera. Jego syna, Mieszka, przyjmuje pod opiekę Władysław Herman, brat Bolesława. Dobrze zapowiadający się chłopak umiera jednak przedwcześnie, zostając otrutym. Władzę w Polsce przejmuje więc Władysław Herman. Król, nie mogąc doczekać się potomka, wysyła do St. Gille we Francji złoty posążek wraz z cennymi darami w intencji narodzin syna. Gorliwe modły prowansalskich mnichów zostają wysłuchane i poczęty zostaje przyszły król, Bolesław Krzywousty.

Księga druga kroniki Galla rozpoczyna się listem autora do biskupa Pawła i kanclerza Michała. „Skrót” na początku księgi ma natomiast charakter autotematyczny.

Poznajemy historię bitew Władysława Hermana z Pomorzanami oraz młodość jego pierworodnego syna, Zbigniewa, zrodzonego z nałożnicy i przez to odsuniętego z najbliższego otoczenia władcy. Pobierając edukację w niemieckim klasztorze, buntuje się Zbigniew i ucieka na Czechy. Stamtąd wkracza zbrojny do Polski i podejmuje walkę ze swym ojcem, zakończoną bitwą pod Kruszwicą. Przegrany syn zostaje przez ojca ukarany. Jednocześnie jednak Władysław wybacza synowi atak, traktując go jako przejaw młodzieńczego buntu, i postanawia podzielić królestwo między dwóch synów – Zbigniewa i Bolesława.

Młody Bolesław Krzywousty daje się poznać jako wybitny wojownik. Najpierw wraz z wojewodą Sieciechem odnosi zwycięstwo na Morawach, później zabija w pojedynkę olbrzymiego dzika oraz niedźwiedzia, a jeszcze przed pasowaniem na rycerza udaje mu się stoczyć kilka zwycięskich bitew.

Wojewoda Sieciech okazuje się jednak niebezpieczną postacią, knującą intrygi przeciwko królowi i jego synom. Władysław Herman zdaje się bezgranicznie mu ufać i przez to wchodzi w konflikt z synami. Ostatecznie jednak za ich namową wypędza Sieciecha z Polski.

Zbigniew i Bolesław wspólnie podejmują walkę z Pomorzanami, jednak zdecydowanie sprawniejszym rycerzem okazuje się być młodszy Bolesław, który osiąga zwycięstwo nad wrogiem.

Bolesław zostaje pasowany na rycerza i prawie w tym samym czasie udowadnia, że zasłużył na to, rozgramiając Płowców i przepędzając ich z Polski.

Umiera Władysław Herman i miedzy braćmi rozpoczyna się konflikt o spadek, zakończony podziałem kraju.

Bolesław kontynuuje podboje Pomorza. Zdobywa miasto Alba. Niebawem dochodzi do jego zaślubin. Zbigniew nie zjawia się na uroczystości, zawiera przymierze z Czechami i Pomorzanami i zdradliwie napada na własny kraj w dniu ślubu swego brata. Od tej pory kilkakrotnie będzie miała miejsce próba pojednania braci, zawsze zakończona zdradą Zbigniewa, który przeciwko bratu zawiązuje przymierze z jego najzacieklejszymi wrogami – Czechami i Pomorzanami. Dopiero wygnanie Zbigniewa z kraju i zjednoczenie królestwa przynosi Polsce wewnętrzny spokój.

Bolesław toczy zażarte boje ze swymi odwiecznymi przeciwnikami: Morawianami (sieje spustoszenie w ich kraju, a w zaciekłej bitwie zdobywa Racibórz), z Czechami (którzy chętnie sprzymierzają się ze Zbigniewem i atakują Polskę) i z Pomorzanami (w których kraju Bolesław co rusz próbuje zaprowadzić swoje rządy, między innymi szturmując Kołobrzeg, najeżdżając Czarnków oraz zdobywając Wieluń). Jednocześnie polski władca sam musi odpierać ataki niewiernych Czechów oraz zawziętych Pomorzan, którzy chętnie napadają sąsiednie rejony Polski.

Księgę trzecią, tak jak dwie poprzednie, otwiera list. Skierowany jest on do kapelanów książęcych i polskich duchownych, którzy cieszyli się w owym czasie najsilniejszą pozycją. W liście Gall Anonim próbuje się wytłumaczyć ze swoich czynów i z dzieła, które tworzy. Trzeci „Skrót” jest streszczeniem ostatniej księgi.

Właściwą część księgi trzeciej rozpoczyna historia oblężenia pomorskiego Nakła przez wojska Bolesława Krzywoustego. Pomimo podstępu Pomorzan, zastawionego na Bolesława, udaje się polskiemu władcy opanować sytuację i dokonać pogromu na przeciwniku przy wstawiennictwie św. Wawrzyńca, w którego dzień Pomorzanie odważyli się zaatakować chrześcijańskie wojsko Krzywoustego.

Podboje Pomorza przerywa Bolesławowi cesarz niemiecki Henryk IV, który wraz ze Zbigniewem atakuje Bytom. Swoją napaść poprzedza listem zapowiadającym wojnę w razie niewywiązania się Bolesława z przedstawionych mu warunków. Bolesław odrzuca warunki zaproponowane przez cesarza, jako niegodne jego funkcji i przerywa walki na Pomorzu, by udać się na Śląsk i stawić czoła Henrykowi IV, który szturmuje Głogów. Bolesław kategorycznie zabrania głogowianom poddania grodu, więc ci wytrwale walczą o przetrwanie. Tymczasem Bolesław Krzywousty napada na obóz cesarza, by osłabić jego wojsko. Cesarz powoli wycofuje się z Polski, próbując nieskutecznie zdobyć kolejne śląskie miasta. W ślad za nim podąża nieugięty król Bolesław. Ponieważ sytuacja w oddziałach cesarskich pogarsza się z dnia na dzień, Henryk IV postanawia wysłać do Bolesława jeszcze jeden list, tym razem pojednawczy. Polski władca po raz kolejny odrzuca propozycje Henryka, w związku z czym cesarz wycofuje się z Polski.

Dalsza część księgi trzeciej kroniki dotyczy prób zaprowadzenia własnych porządków na Czechach przez Bolesława. Przywraca on na tron czeski Borzywoja i udaje się na Pomorze, by kontynuować wcześniejsze podboje. Pod jego nieobecność Polskę atakują Czesi wraz ze Zbigniewem, a Borzywój znów zostaje wypędzony z Czech. Atak Czechów i Zbigniewa mężnie odpierają miejscowi margrabiowie, zaś na pomoc Borzywojowi podąża z północy sam król Bolesław. Rozmowy z czeskim księciem prowadzone są bez skutku – nie udaje się ani wypracować kompromisu, ani też skłonić Czechów do stoczenia bitwy. Bolesław wraca do Polski, napadając po drodze na czeskie grody i staczając kilka zwycięskich potyczek z wojskami przeciwnika.

Dochodzi do kolejnej próby pojednania Bolesława z bratem. Zbigniew wraca jednak z wygnania bez śladu skruchy, co budzi u Bolesława i jego doradców podejrzenie o chęć bratobójstwa. W obawie przed utratą życia, Bolesław decyduje się na okaleczenie brata. Synowie Władysława Hermana wyciągają do siebie ręce w geście pojednania dopiero na łożu śmierci Zbigniewa. Po śmierci brata Bolesław udaje się w pielgrzymkę pokutną na Węgry.

Po powrocie do Polski i odbyciu wszelkich postów, które miały zmazać jego winę, Bolesław znów podejmuje szturm na Nakło. Pierwsza próba pozostaje nieudana z powodu trudnych warunków pogodowych. Kolejny atak na Pomorze kończy się natomiast sukcesem – Bolesław Krzywousty zdobywa Wyszegrad i drugi gród, którym jest najprawdopodobniej Nakło.

Plan wydarzeń

1. Wydarzenia księgi I:
– postrzyżyny u księcia Popiela i jego oracza Piasta,
– wypędzenie tajemniczych gości przez Popiela,
– ugoszczenie wędrowców przez Piasta i cudowne rozmnożenie żywności,
– gościnna wizyta Popiela u Piasta,
– wybranie syna Piasta, Siemowita, na księcia Polski,
– wypędzenie Popiela z kraju,
– prześladowania od myszy i śmierć Popiela,
– udane rządy książąt z rodu Piastów: Siemowita, Lestka i Siemomysła,
– narodziny niewidomego Mieszka,
– odzyskanie wzroku przez chłopca podczas uroczystości postrzyżyn,
– waleczne rządy Mieszka I, ślub z Dąbrówką i przyjęcie chrztu,
– narodziny Bolesława Chrobrego,
– dzielne rządy Bolesława (poszerzanie granic kraju i krzewienie wiary chrześcijańskiej wśród północnych ludów sąsiadujących z Polską),
– męczeńska śmierć św. Wojciecha,
– wizyta Ottona III w Gnieźnie,
– koronacja Bolesława Chrobrego,
– gniew Bolesława na króla Rusinów, który nie chce mu oddać siostry za żonę,
– zdobycie Kijowa,
– bitwa Bolesława z królem Rusinów nad Bugiem, zakończona sukcesem Polaków,
– przegląd wojsk Bolesława,
– opis sprawiedliwych rządów i pobożności polskiego króla,
– kolejna bitwa z Rusinami nad Bugiem, zakończona zwycięstwem Polaków,
– opis cnót Bolesława i dobroci jego żony,
– śmierć Bolesława poprzedzona proroczymi wizjami umierającego,
– rządy Mieszka II,
– podstępne schwytanie Mieszka przez Czechów i okaleczenie władcy, który odtąd pozostanie bezpłodny,
– przedwczesna śmierć Mieszka II i przejęcie rządów przez młodego Kazimierza Odnowiciela,
– wypędzenie Kazimierza z Polski,
– pomoc ze strony węgierskiego króla Piotra,
– niestabilna sytuacja wewnętrzna w Polsce („reakcja pogańska”),
– najazd Czechów na Poznań i Gniezno,
– kradzież ciała św. Wojciecha,
– powrót Kazimierza do Polski i przywrócenie dawnego ładu,
– bitwa Kazimierza z komesem Miecławem o Mazowsze, zakończona zwycięstwem króla,
– rozgromienie Pomorzan zdążających na pomoc Mazowszanom,
– śmierć Kazimierza Odnowiciela i przejęcie rządów przez Bolesława Szczodrego (Śmiałego),
– utrata Pomorza,
– zdobycie przez Bolesława Kijowa i osadzenie na tronie krewnego Rusina,
– podstępna ucieczka Czechów z pola walki,
– hojne obdarowanie biednego kleryka przez władcę,
– wygnanie przez Bolesława Śmiałego króla Salomona z Węgier i osadzenie na węgierskim tronie Władysława,
– wymierzenie kary obcięcia kończyn biskupowi Stanisławowi przez Bolesława,
– wygnanie króla z kraju i ucieczka na Węgry,
– spotkanie z królem Władysławem,
– śmierć Bolesława (najpewniej w wyniku zamachu),
– powrót do Polski Mieszka, syna Bolesława, i jego szybka śmierć (przez otrucie),
– objęcie panowania przez Władysława Hermana, jego ślub i oczekiwanie na narodziny potomka,
– wysłanie do St. Gille złotego posążka i cennych darów w intencji narodzin następcy,
– modły mnichów w St. Gille i poczęcie dziecka przez Judytę.

2. Wydarzenia księgi II:
– bitwy Władysława Hermana z Pomorzanami,
– młodość Zbigniewa i ucieczka z niemieckiego klasztoru na Czechy,
– walka Zbigniewa z ojcem Władysławem pod Kruszwicą,
– cud św. Wojciecha – przegnanie w stroju rycerza Pomorzan zasadzających się na Polaków,
– podział królestwa między Zbigniewa i drugiego syna, Bolesława,
– chłopięce lata Bolesława Krzywoustego,
– waleczne czyny chłopca:
* zwycięstwo na Morawach,
* zabicie w pojedynkę dzika,
* zgładzenie niedźwiedzia,
* najazdy chłopca na wrogich sąsiadów,
– intrygi wojewody Sieciecha przeciwko królowi,
– konflikt króla z synami,
– wypędzenie z Polski Sieciecha na prośbę Bolesława i Zbigniewa,
– porażka Zbigniewa w walce z Pomorzanami i zwycięstwo Bolesława,
– pasowanie Bolesława na rycerza,
– rozgromienie Płowców i przepędzenie ich z Polski,
– przepowiednia odnośnie wielkich czynów Bolesława dla Polski,
– śmierć Władysława Hermana,
– konflikt braci o spadek, zakończony podziałem królestwa,
– zdobycie przez Bolesława miasta Alba na Pomorzu,
– zaślubiny Bolesława ze swą krewną (Zbysławą),
– zdrada Zbigniewa – zawiązanie przymierza z Czechami i Pomorzanami i najazd na Polskę w dniu ślubu brata,
– niefortunna dla obu stron bitwa Bolesława z Morawianami,
– wkroczenie Bolesława na Morawy i sianie spustoszenia,
– wizyta legata rzymskiego w Polsce,
– nieudany szturm na Kołobrzeg należący do Pomorzan,
– odbicie przez Bolesława swego krewnego, Świętobora, z więzienia na Pomorzu,
– waleczne czyny Skarbimira, komesa pałacowego,
– przymierze Bolesława z bratem, niemal od razu zerwane przez Zbigniewa,
– odważna walka Bolesława i garstki jego żołnierzy z Pomorzanami, przynosząca spore straty przeciwnikowi,
– podwójna walka Bolesława – z Pomorzanami i Czechami,
– niechęć polskiego ludu względem wiarołomnego Zbigniewa,
– pożar w Koźle,
– próba załagodzenia konfliktu z bratem, zainicjowana przez Bolesława, zakończona jednak niepowodzeniem,
– starcie braci, zakończone rozejmem Polski z Czechami i ucieczką Zbigniewa,
– rozejm między braćmi,
– kolejny akt wiarołomstwa Zbigniewa podczas ataku Bolesława na Pomorze,
– poddanie się Pomorzan i złożenie hołdu polskiemu władcy,
– narodziny syna Bolesława,
– wypędzenie Zbigniewa z Polski i zjednoczenie kraju przez Bolesława,
– legenda o ludach Saksonii, które za czasów Karola Wielkiego uciekły do Prus, nie chcąc się schrystianizować,
– cudowne ocalenie arcybiskupa Marcina przed najazdem Pomorzan,
– napad Bolesława na pomorski Czarnków i ochrzczenie tamtejszego władcy,
– walka z Morawianami i zdobycie Raciborza przez polskie wojska,
– najazd cesarza Henryka IV na Węgry i w odwecie atak Bolesława na Czechy (zgodnie z przymierzem zawartym z królem węgierskim),
– zdrada Pomorzan i odwet Bolesława,
– oblężenie pomorskiego Wielunia, poddanie się grodu i wybicie wszystkich jego mieszkańców przez Polaków,
– atak Pomorzan na Mazowsze, zakończony ich klęską,
– nieudane najazdy Zbigniewa i Czechów na Śląsk.

3. Wydarzenia księgi III:
– oblężenie Nakła przez Bolesława, podstęp Pomorzan i pogrom dokonany na nich w dniu św. Wawrzyńca,
– list cesarza Henryka IV do Bolesława, zapowiadający wojnę,
– atak cesarza i Zbigniewa na Bytom,
– powrót Krzywoustego z Pomorza i stawienie czoła cesarzowi,
– atak cesarza na Głogów i wzięcie zakładników
– niezgoda Bolesława na poddanie grodu cesarzowi,
– szturm cesarza na Głogów,
– napady Bolesława na obóz cesarski,
– nieskuteczne próby zdobycia kolejnych polskich miast przez cesarza,
– psucie szyków cesarzowi przez Bolesława,
– pogarszająca się sytuacja w oddziałach wojsk cesarskich,
– kolejny list cesarza do Bolesława – tym razem pojednawczy,
– odmowna odpowiedź Bolesława,
– odwrót cesarza po nieudanych mediacjach i próbach podboju,
– historia życia i śmierci Świętopołka, księcia morawskiego,
– przywrócenie Borzywoja na tron czeski przez Bolesława,
– atak Bolesława na Pomorze i zdobycie trzech grodów,
– grabieżczy atak Zbigniewa i Czechów na Polskę, stłumiony przez miejscowych margrabiów,
– ponowne wypędzenie Borzywoja z Czech i przejęcie władzy przez jego brata,
– wyprawa Bolesława na Czechy w obronie praw Borzywoja,
– nieudane rozmowy z księciem czeskim, zakończone bez walki,
– ataki Bolesława na czeskie grody podczas odwrotu,
– atak na polski obóz,
– przemowa Bolesława,
– kolejna walka z Czechami, zakończona sukcesem wojsk Bolesława i powrót do Polski,
– atak Bolesława na Prusy; zebranie sporych łupów,
– kolejna nieudana próba pojednania braci – arogancja Zbigniewa,
– podejrzenie o bratobójczy zamach na Bolesława,
– okaleczenie Zbigniewa,
– pojednanie braci na łożu śmierci Zbigniewa,
– post Bolesława i pielgrzymka pokutna na Węgry,
– oblężenie pomorskiego Nakła przez Bolesława, zakończone niepowodzeniem z powodu trudnych warunków pogodowych,
– wycofanie się wojsk Bolesława,
– niedotrzymanie warunków przez Świętopołka,
– ponowny atak Bolesława na Pomorze – zdobycie Wyszegradu i Nakła.