Autorstwo i czas powstania
Przechowywany w Bibliotece Jagiellońskiej najstarszy rękopis „Bogurodzicy” pochodzi z początku XV w. Został on odnaleziony w oprawie kodeksu z łacińskimi kazaniami zredagowanymi przez Macieja z Grochowa, wikariusza w Kcyni (stąd często pierwszy przekaz pieśni zwany jest „kcyńskim”). Językoznawcy, badając gruntownie występujące w pierwszych dwóch strofach pieśni słownictwo, nie mają wątpliwości, że tekst powstał dużo wcześniej. Według Witolda Taszyckiego najpewniej miało to miejsce na przełomie XIII i XIV wieku. Istnieją jednak inne teorie, nierzadko związane z przypisywanym pieśni autorstwem. Najbardziej popularna (ale zdaniem Taszyckiego najmniej prawdopodobna) wersja głosi, że autorem pieśni był święty Wojciech, co miałoby oznaczać, że „Bogurodzica” została zredagowana jeszcze w X w. Większość językoznawców historycznych i badaczy literatury staropolskiej widziałaby jednak początki pieśni w wiekach XII-XIV. Rozpiętość czasowa jest dość spora, a wśród znawców brakuje jednogłośnych wskazań. Nie udało się także ustalić ostatecznie autorstwa pieśni. Wśród hipotez pojawiają się nazwiska franciszkanina Boguchwała, św. Jacka Odrowąża oraz Wincentego z Kielczy. Tu jednak także brakuje wyraźnych wskazań. Wiadomo natomiast, że osoba, która zredagowała pieśń, musiała być znawcą teologii, a także biegłą w sztuce poetyckiej i muzyce, bowiem to ona skomponowała również melodię do „Bogurodzicy” (jej zapis także zachował się w przekazie kcyńskim).
W 1506 roku, w „Statutach” Jana Łaskiego, „Bogurodzica” została spisana ponownie, tym razem z 13 dodatkowymi zwrotkami, których nie zawierał przekaz kcyński. Analiza językowa tekstu pozwala stwierdzić, iż kolejne strofy zostały dodane w późniejszym okresie, najpewniej w XV wieku, do znanych już od dawna dwóch pierwszych zwrotek. Autor tzw. „pieśni wielkanocnej” i „pieśni pasyjnej” pozostaje również anonimowy.
Analiza i interpretacja
„Bogurodzica” jest pieśnią nierówną stylistycznie, co wynika z tego, iż była ona, w związku z dużą popularnością, ciągle rozbudowywana przez różnych autorów i w różnych stuleciach. Skutkiem tego zauważalne są nie tylko rozbieżności w stylistyce dwóch pierwszych strof i kolejnych, ale także różnice w warstwie leksykalnej, wynikające z naturalnego rozwoju języka polskiego. Wszystkich zwrotek „Bogurodzicy” jest w sumie 24. Najbardziej interesujące są oczywiście dwie pierwsze strofy, które stanowią najstarszą, „archaiczną” część pieśni. Dodane w wieku piętnastym strofy 3-6 oraz 7-14 stanowią kolejno tzw. pieśni „wielkanocną” i „pasyjną”. Nazwy te zawdzięczają poruszanej tematyce. Pozostałe zwrotki zostały dodane do pieśni w wieku XVI.
Pierwsza strofa jest apostrofą do Maryi, matki Jezusa, zawierającą prośbę o wstawiennictwo u jej Syna, kolejna natomiast zwraca się do samego Jezusa, jednak z powołaniem na Jana Chrzciciela, który miałby być pośrednikiem pomiędzy ludźmi proszącymi o łaski, a Bogiem. „Pieśń wielkanocna” opisuje Zmartwychwstanie Jezusa. Przy tej okazji pojawia się wspomnienie Adama, pierwszego człowieka naznaczonego grzechem pierworodnym oraz prośba o jego wstawiennictwo u Boga w raju. „Pieśń pasyjna” zwraca się do prostego człowieka z zapewnieniem, iż Jezus cierpiał za jego grzechy na krzyżu, próbując go tym samym zmusić do refleksji nad własnym życiem i popełnionymi grzechami oraz do skruchy. Opisowi cierpienia Jezusa towarzyszy przeświadczenie o sensie jego katuszy, mających uratować dusze ludzkie z rąk szatana.
Jest „Bogurodzica” kunsztownym tekstem poetyckim ze względu na zastosowane w pieśni rymy (Bożyce – człowiecze; nosimy – prosimy; pobyt – przebyt), paralelizmy składniowe („Bogiem sławiena Maryja” – „matko zwolena Maryja”) oraz antytezy („na świecie zbożny pobyt” – „po żywocie rajski przebyt”). Dostrzega się w pieśni dwa rodzaje wpływów: liturgii bizantyjskiej (szczególnie ze względu na uznanie Jana Chrzciciela za największego po Maryi orędownika łask, co charakterystyczne jest dla wschodniej tradycji chrześcijańskiej) oraz hymnografii łacińskiej. Badaczom literatury staropolskiej nie udało się jednak odnaleźć pierwowzoru pieśni w zagranicznych utworach, co może być dowodem na oryginalność „Bogurodzicy” jako polskiego dzieła poetyckiego o charakterze religijnym.
„Bogurodzica” jest nieocenionym skarbem literatury polskiej nie tylko dlatego, że powszechnie uznaje się ją za najstarszą polską pieśń religijną, ale także ze względu na jej oryginalność i walory poetyckie, które wyróżniają ją wśród pozostałych dzieł poetyckich okresu średniowiecza. Zawierają się w niej także ważne motywy (m. in. motyw deesis), prawdy religijne oraz niespotykane w innych polskich dziełach wieków średnich archaizmy.
Streszczenie „Pieśń nad pieśniami” to dialog pomiędzy Oblubieńcem i Oblubienicą. W pierwszej pieśni wzajemnie zachwycają się oni urodą swego partnera. Ona...
Streszczenie Rozdział I - Porwanie Narrator obudził się o dziwnej porze - ni to nocą ni to o świcie. Zbudzony chciał pędzić na dworzec taksówką lecz po chwili...
„Doktór Piotr” jest dłuższą nowelą Stefana Żeromskiego. Akcja rozgrywa się w zaborze rosyjskim pod koniec XIX wieku. Streszczenie Na początku poznajemy...
„Karuzela z Madonnami” to bodaj najbardziej znany wiersz Mirona Białoszewskiego – do czego z pewnością przyczyniła się znakomita interpretacja muzyczna...
Edyp - syn Lajosa i Jokasty - oraz Makbet - szlachetny tan Glamis - pojawiają się na kartach dwóch tragedii których powstanie dzieli około 2000 lat. Losy tych...
Streszczenie Joanna była młodą dziewczyną po której na pierwszy rzut oka widać było strapienie. Kobieta wyglądała biednie i żyła też w nędzy. Nie potrafiła...
Jest upalne lato. Wszyscy więźniowie obozu chodzą nago ponieważ odbywa się odwszawianie ubrań. Od jakiegoś czasu nie przyjeżdżają nowe transporty dlatego część Kanady...
Już sam tytuł wiersza Kazimierza Wierzyńskiego przywodzi nastrój beztroski i radości życia. „Zielono mam w głowie” – tak może mówić człowiek...
„U wrót doliny” to wiersz Zbigniewa Herberta który dotyka problematyki eschatologicznej. Tekst przedstawia poetycką wizję sądu ostatecznego. Wskazuje...