Jarosław Iwaszkiewicz – biografia i charakterystyka twórczości

Jarosław Iwaszkiewicz to zapewne jedna z najbardziej skomplikowanych postaci polskiej literatury XX wieku. Potomek rodziny szlacheckiej (urodzony w 1892 w Kalniku), w okresie międzywojennym sprawował funkcję sekretarza Macieja Rataja (jednego z nestorów polskiej polityki, marszałka sejmu z ramienia Polskiego Stronnictwa Ludowego) oraz pracował na zagranicznych placówkach dyplomatycznych. W czasie II wojny światowej w majątku Iwaszkiewiczów ukrywało się kilkudziesięciu Żydów, za co otrzymał on pośmiertnie medal Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata. Zaraz po 1945 roku autor pogodził się z rzeczywistością komunistyczną, firmując nowy ustrój swoim autorytetem intelektualnym.

Znaczące jest wspomnienie Stefana Kisielewskiego:

Wybitny pisarz. Świniowaty moim zdaniem. Zawsze mi wnioski przeciwko cenzurze z protokołu skreślał i żadnego gadania nie było. A jak mu coś mówiłem, odpowiadał: „Drogi panie, niech mi pan nie opowiada głupstw, pan wie, gdzie żyjemy”. I nic nie zrobił, nigdy.

Wydaje się, iż Iwaszkiewicz uznał po wojnie, iż nie da się zmienić sytuacji politycznej i postanowił stworzyć sobie swój własny, szczęśliwy świat. Pozwoliło mu to zachować swego rodzaju niezależność twórczą – oczywiście kosztem zgody na warunki komunistów, chcących wykorzystywać go jako sztandarowego artystę Polski Ludowej. Czy więc Iwaszkiewicz stał się swego rodzaju cynikiem? A jeśli tak, to dlaczego kazał się pochować w mundurze górnika? Takich pytań biografia pisarza stawia wiele.

Komplikacji postaci Iwaszkiewicza dodaje fakt, iż był biseksualistą. Oprócz długoletniego związku z żoną Anną wdawał się on w różnego rodzaju romanse z mężczyznami (plotki przypisują mu relacje z wieloma młodymi, obiecującymi pisarzami, wobec których przyjmował rolę mecenasa).

W sztuce Iwaszkiewicz był równie złożoną postacią, jak w życiu. Zaczynał od pisania poezji (tomik „Oktostychy”, 1919) – zalicza się go zresztą do współtwórców słynnej grupy Skamander. Tworzył również sztuki teatralne, a także napisał libretto opery. Jednak maestria pisarza znalazła wyraz przede wszystkim w jego prozie. Wyróżnić tu można tak znaczące powieści, jak historyczne „Czerwone tarcze” (1934), dziejące się w okresie rozbicia dzielnicowego, czy monumentalną, trzytomową „Sławę i chwałę” (1956 – 1962), przedstawiającą okres dwóch wojen światowych. Wielkim uznaniem cieszyły się (i wciąż cieszą) opowiadania Iwaszkiewicza. „Matka Joanna od Aniołów” i „Tatarak” – bodaj najsłynniejsze spośród nich – doczekały się ekranizacji, reżyserowanych kolejno przez Jerzego Kawalerowicza i Andrzeja Wajdę.

W swojej prozie Iwaszkiewicz odnosił się do tematów najistotniejszych, takich jak rola jednostki w dziejach, przemijanie i śmierć, rola religii w życiu. Przedstawiał człowieka stojącego zarówno wobec wielkich dramatów narodowych, jak i czysto osobistego strachu i bólu.

Iwaszkiewicz zostawił po sobie również sporo materiału o charakterze autobiograficznym – kilka tomów wspomnień (najbardziej znany z nich to „Książka moich wspomnień”), obfitą korespondencję oraz dzienniki (wydane dopiero w latach 2007 – 2011, w trzech tomach). Autor zmarł w 1980 roku.

Mimo wszystkich kontrowersji, jakie wzbudzał za życia i po śmierci, trudno odmówić Iwaszkiewiczowi miana jednego z najważniejszych rodzimych twórców minionego stulecia.