Geneza, czas i miejsce akcji
„Panny z Wilka” to opowiadanie Jarosława Iwaszkiewicza, pochodzące z 1932 roku. W chwili pisania utworu sam autor zbliżał się do czterdziestego roku życia – wieku głównego bohatera. Zapewne wyjątkowo mocno przeżywał wówczas tematy takie, jak odchodzenie młodości, przemijanie ludzi i miejsc – i one to stały się głównym motywem tekstu.
Opowiadanie nie posiada rozbudowanej akcji – składa się głównie ze wspomnień głównego bohatera i rozmów, jakie prowadzi on z dawnymi znajomymi. Akcja dzieje się na polskiej prowincji, pod koniec lat dwudziestych – retrospekcje z kolei opowiadają o wydarzeniach z 1914 roku.
Opis bohaterów
Owym głównym bohaterem jest Wiktor Ruben. To zarządza majątku, który z powodów zdrowotnych udaje się na wypoczynek do dworku swojej rodziny na prowincji. Zmierzając do celu, zachodzi do sąsiedniego majątku w Wilku. Przed I wojną światową często tam bywał, sprawując rolę korepetytora mieszkającym w dworze panien. Wiktor zaczyna wspominać relacje, łączące go z poszczególnymi kobietami. Zastanawia się również nad zmianami, które miały miejsce w ciągu piętnastu lat. Julcia – jego dawna kochanka – to mężatka, przyjaciółka Fela nie żyje, zaś Tunia, ongiś dziecko, obecnie staje się obiektem erotycznych planów Rubena (z których wszakże nic nie wychodzi). Istotną osobą jest Jola – prowadzi ona swobodny tryb życia, nie stroni od mężczyzn. Wydaje się przez chwilę, że nawiąże ona romans z Wiktorem, jednak ostatecznie nic z tego nie wychodzi. Ruben zbywa ją, twierdząc, że zbytnio się różnią i odjeżdża.
Interpretacja
Iwaszkiewicz rozważa w opowiadaniu kwestię relacji człowieka z przeszłością. Konfrontacja Wiktora z poszczególnymi siostrami to tak naprawdę opowieść o jego próbach poradzenia sobie z różnymi aspektami własnych dziejów. Chociaż poszczególne siostry są przedstawione plastycznie, to jednak stanowią one przede wszystkim symbol pewnych psychologicznych faz rozwoju człowieka. Julcia to młodzieńcza miłość, zaś Fela to ci przyjaciele, którzy odeszli. Tunia z kolei uosabia tęsknotę za młodością i niedojrzałością, która jest już niedostępna (kobieta nie daje się uwieść starszemu Wiktorowi). W opowiadaniu pobrzmiewają tony melancholii, ale – paradoksalnie – ukazuje ono przezwyciężenie przeszłości. Nie wiadomo, czy autor pochwala decyzję swojego bohatera, czy nie – w każdym bądź razie Ruben nie daje się spętać temu, co minęło. Odrzuca możliwość związku z którąś z sióstr, gdyż wie, że nie należą one do jego teraźniejszości. Decyduje się wyjechać, co skutkuje krótkotrwałym smutkiem – ale po owym smutku przychodzi oczyszczająca wolność. Jednocześnie Wiktor nie zapomina o tym, co było – symbolem tego jest jego prośba, by dbać o grób Feli.
Jarosław Iwaszkiewicz ukazuje nam różne rodzaju wpływu, jaki ma na nas przeszłość. Zarazem ukazuje różne potencjalne sposoby radzenia sobie z tym dziedzictwem.