Powieść Franza Kafki „Proces” zaliczana jest do najważniejszych literackich arcydzieł XX wieku. Uznaje się wręcz, że na jej spisanych w latach 1914-1915 stronnicach autor przewidział najgorsze aspekty stulecia. Nie można odczytywać jednak „Procesu” wprost – jest to powieść-parabola. Zamiast na poszczególnych wydarzeniach lub psychologicznym prawdopodobieństwie danych postaci, powinniśmy się skupić na ogólnej, metaforycznej wymowie całości.
Bohaterem dzieła jest Józef K., zwykły, szary urzędnik bankowy. Mieszka on w niesprecyzowanym mieście i ogólnie nie dowiadujemy się o nim zbyt wiele. Józef K. to może być każdy z nas – to ważna myśl, pomagająca w zrozumieniu przesłania książki. W dzień swoich trzydziestych urodzin bohater zostaje aresztowany przez dwóch agentów. Wprawdzie zostaje uwolniony, ale dowiaduje się, że sąd wszczął postępowaniem przeciw niemu. Jednak nie sprecyzowano zarzutów ani toku postępowania. Józef pragnie rozeznać się w biurokratycznej machinie, z którą będzie musiał się zmagać. Kolejne próby zrozumienia urzędu spalają jednak na panewce. Dopiero malarz sądowy wyjaśnia mu zasady działania sądu – chociaż „wyjaśnienie” to dużo powiedziane: są to bowiem zasady całkowicie absurdalne i nielogiczne. Spotkany przypadkowo ksiądz może Józefowi zalecić tylko pogodzenie się z losem. W rok po rozpoczęciu akcji, Józef zostaje aresztowany znowu – tym razem kończy się to jego egzekucją.
W dziele Kafki można odczytać krytykę biurokratyzacji życia. Logika urzędników może wszystko pozbawić konkretnej treści – nie bez powodu nie poznajemy nazwy miasta, ani nazwiska bohatera. W końcu skrót K. brzmi jak zapis w kartotece urzędniczej! Kafka zwraca uwagę na ową dehumanizację, podkreślając zarazem, że biurokracja posiada moc nad życiem i śmiercią jednostek. Na co dzień tego nie dostrzegamy, ale w sytuacjach ekstremalnych, decyzja urzędnika może zaważyć na czyimś losie. Kafka pisał swoją powieść na początku I wojny światowej – a przecież w czasie konfliktu, zwłaszcza wojny totalnej – zarówno oficerowie, jak i urzędnicy rozporządzają życiem ludzi.
Niektórzy krytycy zwracają uwagę, iż Kafka niejako przewidział rzeczywistość systemów totalitarnych. Były one w pewnym sensie biurokracją do potęgi – w III Rzeszy, jak i w Związku Radzieckim urzędnicy często decydowali o eksterminacji poszczególnych grup społecznych lub narodowych. Zarazem owe jednostki, poddane ich władzy, nie posiadały żadnej możliwości odwołania się. Człowiek faktycznie został sprowadzony do cyfry – czego przerażającym symbolem stały się tatuaże z numerami, jakie nosili więźniowie niemieckich obozów koncentracyjnych.
Powieść Franza Kafki opowiada o alienacji jednostki, bezradnej wobec coraz bardziej wszechmocnego państwa. Ważne, byśmy próbowali wczuć się w losy Józefa K. Nie grozi nam już totalitaryzm – ale czy w świecie mediów elektronicznych nie bywamy czasem równie bezradni, jak bohater Kafki w urzędzie?