Utwór pt. „Exegi monomentum” Horacego jest zaliczany do gatunku ody, czyli liryki, która wywodzi się z greckiej pieśni chóralnej. Utrzymana była w tonie podniosłym i często sławiła triumfatorów igrzysk olimpijskich i wojennych bohaterów. W tym przypadku jest wierszem o tematyce metapoetyckiej. Jest to ostatni utwór, mieszczącym się w III księdze „Pieśni”.
Wiersz składa się z czterech strof, czterowersowych, pisanych trzynastozgłoskowcem. Przesycony jest licznymi przerzutniami.Tytuł „Exegi monumentum” z języka łacińskiego oznacza ‘wybudowałem pomnik’, którym jest poezja dająca cząstkę nieśmiertelności.
Utwór jest rozważaniem na temat poezji. Podmiot liryczny, poeta, zwraca się w nim do odbiorców własnej twórczości. Jest świadomy swych osiągnieć, gdyż stwierdza:
Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu
Spiż jest stopem miedzi z cynkiem i ołowiem, z którego tworzyło się broń, dzwony czy armaty, a zatem to materiał bardzo trwały odporny na wszelkie zniszczenia. Jednakże podmiot liryczny, dzięki swojej poezji, zbudował sobie pomnik jeszcze trwalszy. Jest bowiem potężny, odporny na warunki atmosferyczne (nie zniszczy go czas ani Akwilon – gwałtowny wiatr północny). Pomnik stanowi zatem metaforę, oznaczającą poezję podmiotu mówiącego, który możemy utożsamić z autorem.
Podmiot liryczny porusza także motyw „non omnis moriar”, czyli ‘nie wszystek umrę’. Wie bowiem, że jego cząstka pozostanie na świecie na wieki i będzie nieśmiertelna. Ową cząstką jest poezja, która – według podmiotu lirycznego – jest wieczna i daje sławę wśród ludzi kolejnych epok. Jest on zatem świadomy swej wielkości i sławy. Wie też, jak duży wpływ ma na literaturę.
W wierszu odnaleźć można również słowa:
Potąd będę młody pokąd na Kapitol
Ma wstępować z milczącą westalką pontifex
Pontifex Maximus był Wielkim Kapłanem, który 15 marca składał na Kapitol ofiarę Jowiszowi w towarzystwie Wielkiej Westalki, będącej przełożoną pozostałych sześciu westalek. Towarzyszyła ona pontifexowi w milczeniu. W przekonaniu podmiotu lirycznego, będzie on młody, dopóki taka sytuacja będzie miała miejsce, czyli – według niego – wiecznie.
Podmiot liryczny można utożsamić z samym poetą, ponieważ w wierszu pojawiają się wątki autobiograficzne, np. wspomnienie rzeki Aufidus w Apulii, na której brzegach leżało rodzinne miasto Horacego. Wspomina także Daunusa, mitycznego króla Apulii – krainy o suchych i skwarnych latach. Zwraca uwagę też na swoje pochodzenie z niższych warstw społecznych, mówiąc: „Ja z nizin wyrosły”.
Podmiot mówiący jest świadomy tego, że swą twórczością jako pierwszy podbił Italię, gdyż doprowadził do niej nurt eolskiej pieśni (odniesienie do liryki Safony i Alkajosa, gdyż w skład Eoli wchodziła wyspa Lesbos, ich ojczyzna).
W wierszu odnaleźć można również apostrofę do Melpomeny, muzy tragedii. Prosi ją o dumę z jego zasług oraz o delficki laur, wieniec Apollina, boga wyroczni i poezji. W ten sposób ma zostać uwieńczona wielkość tego co dokonał, a wszystko ma być poparte boskim zwierzchnictwem.
Swoim utworem, Horacy zwrócił uwagę na to, że warto – a nawet należy – pozostawić coś po sobie. Doskonałym narzędziem, by to osiągnąć jest poezja, ponieważ daje ona nieśmiertelność i wieczność, o czym mówi łaciński zwrot „non omnis moriar”.