Grób Agammemnona – streszczenie, interpretacja i analiza

Streszczenie

Podmiot liryczny wstępuje w grób Agamemnona. Rozpoczyna dzieło słowami: Niech fantastycznie lutnia nastrojona, / Wtóruje myśli posępnej i ciemnej. Cicho zasiada w podziemnej kopule. Jego serce zasnęło, lecz śni, a on sam wyraża smutek.

Przyroda przypomina mu o mitologicznych postaciach. Wiatr ma głos Elektry (córki Agamemnona), odzywa się słowami: Jak mi smutno!. Na kamieniach lekki wietrzyk kłóci się z pracowną Arachną (Arachne - tkaczka z Lidii, która po samobójczej śmierci została zmieniona przez Atenę w pająka) i rwie jej przędzę. Silne podmuchy miotają nasionami, a ich puch wygląda jak duchy.

Sceneria jest cicha. Słychać jedynie odgłosy sykających świerszczy. Podmiot liryczny mówi: O! cichy jestem jak wy! o Atrydzi! / (...) / Tu, w tym grobowcu sławy, zbrodni, pychy!. W zrębie nad drzwiami dostrzega niewielki dąb, który nie wpuszcza światła do grobowca. Zrywa więc jeden z liści i zauważa, że żadna siła mu tego nie wzbrania. Do pomieszczenia wpada złocista struna światła - struna z harfy Homera. Podmiot liryczny wyciągnął więc rękę, by ją schwycić, lecz struna ledwie drgnęła i pękła bez jęku. W tym miejscu następuje refleksja. Ja mówiące stwierdza, iż jego losem jest na grobowcach siadać, szukać smutków, posiadać słuchaczy głuchych lub martwych. Pragnie wsiąść na koń i pędzić przed siebie, czując słońce i wicher.

Wiersz staje się dynamiczny. Podmiot liryczny pędzi na rumaku, wierzchowiec kładzie się na powietrzu, jeśli napotka grób rycerzy — padnie. Koń może przelęknąć się mogiły, która jest w Cheronei (siły Teb i Aten przegrały tam z oddziałami Aleksandra Wielkiego, Tebańczycy walczyli do ostatniego żołnierza). Mogiłę tę podmiot liryczny uznaje za równą naszej. Od mogiły termopilskiej przepędzą go oddziały Spartanów, ponieważ pochodzi z kraju smutnego Ilotów (czyli Troi, kraju już nieistniejącego). Ja mówiące ma świadomość, że nie może zatrzymać się w Termopilach (wąwóz, miejsce bitwy, w której kilkuset Spartan pod dowództwem Leonidasa poległo, walcząc z armią perską). Gdyby stanęli przed nim mężowie i zapytali: Wielu was było? nie wiedziałby, co odpowiedzieć. Później mówi o nagim trupie Leonidasa, który nie ma czerwonego kontusza.

W końcowej partii utworu podmiot liryczny zwraca się do Polski. Zarzuca jej, iż duszę anielską więzi w czerepie rubasznym. Prosi, by zdjęła koszulę Dejaniry (splamiona krwią Nessosa, paliła Herkaklesa, gdy ten ją założył) i wstała nieśmiertelna. Później stwierdza: Polsko! lecz ciebie błyskotkami łudzą! / Pawiem narodów byłaś i papugą; / A teraz jesteś służebnicą cudzą. Porównuje jeszcze Polskę do Prometeusza (Sęp ci wyjada nie serce - lecz mózgi).

Ostatnia strofa zawiera przestrogę dla ojczyzny. Jeśli przeklnie ona syna za te bolesne, lecz prawdziwe słowa, podniesiona ręka odpadnie od ramienia: Bo nie masz władzy przekląć — niewolnico!!!.

Interpretacja

„Grób Agamemnona” został napisany w 1839 r. jako część poematu dygresyjnego „Podróż do ziemi świętej z Neapolu”. Powstał jako wspomnienie wycieczki w okolice Myken, gdzie Słowacki zwiedzał starożytne ruiny.

Nastrój dzieła zostaje zarysowany już na początku - wchodzący do grobowca podmiot liryczny kilkukrotnie podkreśla swój smutek. Podziwia okoliczny krajobraz, wpuszcza do grobu nieco światła, a strumień przypomina mu strunę Homera. Tutaj następuje refleksja nad smutnym losem poety , który nie ma słuchaczy, nie jest zrozumiany, oraz pojawia się autotematyczna uwaga (ja liryczne nie potrafi wydobyć dźwięku ze struny Homera, swą twórczością nie dosięga mistrza) Jednak wizyta w greckich ruinach staje się pretekstem do zupełnie innych rozmyślań - duch Agamemnona (jednego z najważniejszych dowódców wyprawy na Troję) kieruje rozmyślania podmiotu lirycznego w stronę bieżącej historii Polski.

Ja mówiące sięga do najbardziej wyidealizowanych momentów historycznych - przypomina bitwy pod Cheroneą oraz Termopilami. Sam uznaje się za niegodnego stanięcia w Termopilach, a to ze względu na swój rodowód. Zabrakłoby mu odwagi i dumy, aby rozmawiać ze Spartanami. Tym samym rozpoczyna on analizę bieżącej sytuacji w Polsce. Wie, że anielski duch zamknięty został w rubasznym czerepie, co oznacza, że wszelkie zmiany i starania spełzają na niczym przez tradycję sarmacką, która wciąż osłabia ojczyznę. Podmiot liryczny porównuje tę sytuację do koszuli Dejaniry, nazywa Polskę pawiem i papugą narodów. Jego słowa są niezwykle bolesne, z czego zdaje sobie sprawę.

Kreacja podmiotu lirycznego odpowiada wizerunkowi poety - wieszcza. Gorzkie przemyślenia na temat ojczyzny pozwalają wysnuć wniosek, iż niezbędne jest przeobrażenie się Polski, odrzucenie dawnych „wartości” i odważne (nawiązanie do Spartan i Tebańczyków) zmierzenie się z problemami (wewnętrzna niezgoda, ciągła aktualność szlacheckiego stylu życia, nadmierne przywiązanie do tradycji, bierność, próżność, skłonności do naśladownictwa).

Podmiot liryczny nie odsuwa winy od siebie. To wyznanie można rozumieć jako wyraz bólu z powodu niewzięcia udziału w powstaniu listopadowym przez Słowackiego lub żal umotywowany brakiem możliwości wpłynięcia na naród, zapoczątkowania pozytywnych zmian.

Analiza

„Grób Agamemnona” to utwór stroficzny, który składa się z 21 sekstyn. Zostały one napisane jedenastozgłoskowcem, a układ rymów wygląda następująco: ABABCC (klasyczny układ sekstyny).

Warstwa stylistyczna dzieła jest bardzo rozbudowana. Podmiot liryczny posługuje się wieloma środkami językowymi. W pierwszej części, którą można określić mianem opisowo - refleksyjnej, pojawiają się głównie epitety (harfa złota, kopuła podziemna), także złożone (smutków błahych, wiotkich, kruchych), wykrzyknienia, wyrazy dźwiękonaśladowcze (sykają, drżąca). W drugiej części dzieła pojawia się wiele retorycznych środków wyrazu. Poeta stosuje wiec apostrofy, wykrzyknienia, zdania wtrącone, anafory, mowę niezależną (przywołuje domniemane pytanie, jakie mogliby mu zadać Spartanie). Nadto pojawiają się epitety metaforyczne (czerep rubaszny), przenośnie (paw narodów, nagością żelazną bezczelna), porównania (jak Eumenida). Podmiot liryczny, by wzmocnić efekt swej wypowiedzi, stosuje także instrumentację głoskową (nagromadzenie głosek dźwięcznych, zwarto-wybuchowych i drgających), która może przywodzić na myśl szczęk oręża, odgłosy toczącej się bitwy.