Streszczenie
Część I
Powieść poprzedza dedykacja dla żony Krystyny i cytat z „Domu umarłych” Fiodora Dostojewskiego.
Witebsk – Leningrad – Wołogda
Główny bohater i jednocześnie narrator powieści znajduje się w więzieniu w Witebsku, jest koniec lata 1940 roku. Mężczyzna został aresztowany przez Sowietów, ponieważ z powodu swoich butów i nazwiska Gerling wzięto go za niemieckiego oficera. Ponadto złapano go, jak przekraczał granicę. Następnie bohater zostaje przewieziony do Leningradu, gdzie trafia do „Pieresyłki”. Poznaje tam niejakiego Szkłowskiego, potomka polskich zesłańców z czasów powstania styczniowego, oraz pułkownika Pawła Iwanowicza, od którego dowiaduje się, że większość więźniów to wojskowi uwięzieni pod koniec lat 30. Wkrótce okazuje się, że Gustaw i Szkłowski zostaną przewiezieni dalej. W pociągu „urkowie” grają o rzeczy więźniów. Gustaw przez Wołogdę trafia do Jercewa pod Archangielskiem.
„Nocne łowy”
Polenko i Karboński opowiadają bohaterowi dzieje obozu. Powstał on przed czterema laty, a przy jego budowie pracowało 600 więźniów różnych narodowości. Do 1939 roku panował tu porządek „proizwołu”, polegający na tym, że po zmroku więźniowie byli pozbawieni nadzoru. Odkąd jednak pojawił się barak kobiecy, sytuacja się zmieniła.
Gustaw z powodu gorączki dostaje się do „łazarietu” i 2 tygodnie spędza w szpitalu, gdzie zaprzyjaźnia się z Tamarą. Potem dostaje przydział do brygady nr 42. W jego grupie jest ośmiu urków, którym przewodzi Kowal. Któregoś dnia dokonują oni zbiorowego gwałtu na młodej dziewczynie, Marusi. Po tym wydarzeniu kobieta zostaje kochanką Kowala i codziennie go odwiedza. Wzbudza to zazdrość współtowarzyszy Kowala, dlatego ten zmusza dziewczynę do współżycia ze wszystkimi. Potem Marusia zostaje przewieziona do Ostrownoje.
Praca
Dzień po dniu
W łagrze panuje stały rytm dnia: pobudka o 5.30 i nędzne śniadanie. Największe racje żywnościowe otrzymują ci, którzy wyrabiają ponad 120% normy, najmniejsze zaś najsłabsi. Następnie poszczególne oddziały ruszają do lasu, gdzie ciężko pracują. Gustaw należy do oddziału tragarzy, którzy długo pracują i dzięki temu przekraczają wyznaczone normy. Mają również dostęp do ludzi z poza łagru – jednak jeśli przy kimś znajdą się jakieś podarowane rzeczy, wszyscy muszą nadzy stać na śniegu.
Ochłap
W obozie pojawia się więzień polityczny Gorcew, prawdopodobnie były funkcjonariusz NKWD. Więźniowie z czasem rozpoznają w nim okrutnego nadzorcę więzienia, który znęcał się nad więźniami. Szynko staje się on obiektem ataków „nacmenów”, na co nie reagują strażnicy. Któregoś dnia umiera z wycieńczenia przy pracy w lesie.
Zabójca Stalina
Do łagru trafia mężczyzna, który strzelał do portretu Stalina. Dostał wyrok 10 lat w obozie. Wkrótce z powodu ubogiej diety dostaje kurzej ślepoty i nie może pracować w swojej brygadzie. Zostaje przeniesiony do lasu, gdzie popada w obłęd. Na kilka dni przed śmiercią biega dookoła kotła z zupą i krzyczy, że zabił Stalina.
Drei Kameraden
W baraku „pieresylny” istnieje możliwość zakupienia różnych towarów oraz uzyskania informacji o tym, co się dzieje na świecie. Gustaw spotyka tam 3 Niemców: Hansa, Otto i Stefana, którzy jako komuniści przyjechali na Ukrainę w 1936 roku, a w czasie Wielkiej Czystki w 1937 roku zostali aresztowani. Mężczyźni nie chcą jednak rozmawiać o niemieckich obozach koncentracyjnych. Wkrótce zostają przeniesieni do Niandomy.
Ręka w ogniu
Do łagru trafia Michaił Aleksiejewicz Kostylew. Jest to młody chłopak w wieku 24 lat, student Akademii Morskiej. Wraz ze swoimi rodzicami był zapalonym komunistą. Jednocześnie czytywał jednak wielką literaturę francuską, zaczął myśleć bardziej samodzielnie i zapragnął wolności. Wkrótce właściciel prywatnej wypożyczalni książek został aresztowany, co pociągnęło za sobą uwięzienie Kostylewa. Podczas śledztwa był torturowany i w końcu przyznał się do próby obalenia Związku Radzieckiego. Został skazany na 10 lat łagru. Początkowo był w Mostowicy, gdzie pracował jako inżynier, ale za rozdawanie żywności słabszym przeniesiono go do lasu. Tam się załamał i przypalał sobie rękę, by uniknąć ciężkiej pracy. Uzyskał przeniesienie do Jercewa do tragarzy.
Gdy Kostylew dowiaduje się, że jest na liście kołymskiej, oblewa się wrzątkiem i kona w męczarniach. W maju przyjeżdża jego matka, która miała go odwiedzić, i zabiera rzeczy syna.
Dom Swidanij
Dom Swidanij to barak, w którym więźniowie spotykają się z rodzinami. Muszą się o to starać latami, obowiązuje także wyrabianie 100% normy i brak przeszłości politycznej. Więźniowie przed odwiedzinami korzystają z łaźni i otrzymują nowe ubranie. Któregoś dnia jeden z więźniów otrzymuje radosny list z wiadomością, że urodziło się mu dziecko poczęte podczas wizyty.
Zmartwychwstanie
W szpitalu pracują Tatiana Pawlowna, Lovenstein i Zabielski. Pobyt w szpitalu jest marzeniem każdego więźnia, jednak można do niego trafić dopiero z gorączką powyżej 39 stopni. Jeśli ktoś dokonuje samookaleczenia, otrzymuje dodatkowy wyrok 10 lat. Podczas 35-stopniowego mrozu Gustaw rozbiera się do pasa i trafia na 2 tygodnie do szpitala – czuje się jak zmartwychwstały.
Poznaje tam aktora Michała Stiepanowicza, który został zesłany do łagru za zbyt sugestywne zagranie postaci Iwana Groźnego. W szpitalu przebywa również Niemiec – S. Jeden z lekarzy, Jegorow, pomimo że nie jest już więźniem, nadal pracuje w szpitalu. Jego partnerką życiową była więźniarka, Jewgienija Fiodorowna, ale zakochała się w Jarosławie R. Kiedy ten został przeniesiony do innego obozu, ona również poprosiła o przeniesienie. Zmarła przy porodzie w 1942 roku.
Wychodnoj dień
Czasami w obozie ogłasza się „wychodnoj dień”, czyli „dzień wolnego”. Z tej okazji wszyscy odzyskiwali ludzkie oblicze, byli dla siebie mili i uprzejmi. Gustaw z tej okazji odwiedza sklepik i znajomych z innych oddziałów. Widuje się np. z Panfiłowem, który załamuje się po tym, jak syn Sasza przestaje do niego pisać listy. Pewnego dnia zobaczył go wśród transportu radzieckich żołnierzy, którzy przegrali z Finami.
Wieczorem wszyscy rozmawiają o Rusto Karinenie, który uciekł z łagru. Został jednak przechwycony przez okolicznych chłopów i wrócił do łagru.
Część II
Głód
W łagrze panuje nieustanny głód, dlatego ludzie robią wszystko, by zdobyć jedzenie. Kobiety się prostytuują, te które spotykają się z mężczyznami dużo starszymi, określane są jako „bladzie”. W 1941 roku do łagru trafia młoda Polka, której Gustaw proponuje fikcyjne małżeństwo, żeby uchronić ją przed praktykami w łagrze. Ta jednak odmawia. Polenko zakłada się z nim, że dziewczyna mu ulegnie i wkrótce tak się dzieje. Polenko wygrywa pół kromki chleba. Za jedzenie oddaje się również Tania, śpiewaczka moskiewskiej opery.
W łaźni Gustaw poznaje profesora Borysa Łazarowicza N. , aresztowanego wraz z żoną Olgą za prowadzenie salonu literackiego, w którym czytano polską literaturę. Naukowiec popada w obłęd na punkcie jedzenia.
Krzyki nocne
W nocy więźniowie wykrzykują imiona swoich bliskich, ponieważ boją się anonimowej śmierci bez pamięci.
Zapiski z martwego domu
W łagrze odbywa się wyjątkowe wydarzenie – projekcja amerykańskiego filmu „Wielki walc”. Gustaw rozmawia z zapłakaną Nataszą Lwowną, która potem przynosi mu książkę Dostojewskiego „Zapiski z martwego domu”. Wkrótce jednak żąda zwrotu, ponieważ nie może sobie poradzić psychicznie bez książki.
Odbywa się również przedstawienie, w którym występuje Tania, boleśnie wyzywana przez więźniów. Na scenie pojawia się również Prastuszko i Lejman. Podczas przedstawienia Lwowna traci przytomność, ponieważ próbowała się zabić. Zostaje odesłana do szpitala, a potem wraca do pracy.
Partia szachów
Wybucha wojna sowiecko-niemiecka. Gustaw zostaje przeniesiony do brygady 57, która zajmuje się sianokosami. Niemcy zostają wysłani do ciężkich prac w lesie. Wielu więźniów zaczęto zatrudniać w ich własnych zawodach, jednak w zamian muszą donosić. Podczas partii szachów Ormianin Machapetian słyszy, jak pijany technik kpi z radzieckich samolotów. Potem technik zostaje zastrzelony. Dzięki układowi Sikorski-Majski poprawia się los Polaków w łagrach. Więźniów zasmuca wiadomość, że walki zatrzymały się pod Leningradem.
Sianokosy
Praca przy sianokosach jest przyjemna i niezbyt ciężka. Dowódca brygady, cieśla Iganow, to człowiek uczciwy. Gustaw przyjaźni się z komunistą Sadowskim. Wkrótce jednak bohater zostaje odesłany do ciężkiej pracy przy drzewie. Cierpi na szkorbut i kurzą ślepotę. Niecierpliwie wyczekuje amnestii, ale ta nie nadchodzi. Pomaga mu Machapietin, który wkrótce okazuje się donosicielem. Z powodu twierdzeń Gustawa o zwycięstwie ZSRR oskarża go o szpiegostwo.
Męka za wiarę
Gustaw na znak protestu podejmuje głodówkę. Dołączają do niego inni Polacy – jest ich już w łagrze tylko 6. Protestujących umieszczono w izolatkach. Nieoczekiwanie Zyskind ofiarował każdemu chleb. Po ośmiu dniach pomimo nacisków głodujący nie przerywają oporu. Zostają wyprowadzeni z cel i podpisują depeszę do ambasadorów Polski w Kujbiszewie. Następnie odzyskują siły w szpitalu.
Trupiarnia
Gustaw trafia do trupiarni. Poznaje dzieje Dimki, byłego zarządcy baraku. W przeszłości był popem, ale zrezygnował z tego i został kancelistą. Pod koniec lat 30. został jednak aresztowany za bycie popem. Jego rodzinę zesłano w głąb Azji. Dimka w łagrze odrąbał sobie nogę, żeby nie musieć ciężko pracować. Przed Bożym Narodzeniem okazuje się, że Polacy nie zostaną wypuszczeni. Otwarcie świętują wówczas Boże Narodzenie.
Opowiadanie B.
B. został obudzony 22 czerwca, kiedy wybuchła wojna niemiecko-radziecka. Przez dwa tygodnie tortur próbowano na nim wymusić zeznanie o powtórnej zdradzie ZSRR. Nie dał się jednak złamać. Trafił do baraku Polaków, a potem przewieziono go do Jercewa.
Ural 1942
19 stycznia 1942 roku bohater zostaje zwolniony z łagru. Iganow prosi go o wysłanie kartki do żony w Kazachstanie, ale mężczyzna nie robi tego, ponieważ obawia się represji. Dociera do Wołogdy. Przez Bój dostaje się do Świerdłowska. Po drodze ma romans z Fatimą Sobolewą, która nie wierzy w opowieść o łagrach. W Czelabińsku dociera do polskiej armii, a 12 marca wstępuje do Armii Andersa i wraz z nią opuszcza ZSRR.
Epilog: Upadek Paryża
W czerwcu 1945 roku bohater w Rzymie spotyka dawnego znajomego Żyda z sowieckiego łagru. To on niegdyś jako pierwszy poinformował wszystkich o upadku Paryża. Po latach chce uzyskać od Gustawa rozgrzeszenie za donosicielstwo w obozie. Ten jednak nie okazuje mu zrozumienia.
Plan wydarzeń
1. Aresztowanie Gustawa przez Sowietów ze względu na oficerskie buty i obco brzmiące nazwisko
2. Pobyt w więzieniach w Witebsku, Leningradzie i Wołogdzie
3. Przewiezienie bohatera do łagru w Jercewie
4. Przydzielenie Gustawa do brygady tragarzy
5. Poznawanie praw rządzących w łagrze, jego historii i przebywających tam więźniów oraz katorżnicza praca bohatera
6. Dwutygodniowy pobyt Gustawa w szpitalu z powodu wyziębienia organizmu
7. Projekcja amerykańskiego filmu i przedstawienie w łagrze
8. Praca Gustawa przy sianokosach i oczekiwanie rychłej amnestii ze względu na postanowienia układu Sikorski-Majski
9. Ciężka praca bohatera przy drzewie i postępująca choroba
10. Podjęcie przez Polaków głodówki protestacyjnej
11. Gustaw w izolatce i skrajne wyczerpanie bohatera
12. Podpisanie przez Polaków depeszy do polskich ambasadorów w Kujbiszewie
13. Pobyt Gustawa w szpitalu, a następnie w trupiarni
14. Wigilia w łagrze
15. Wypuszczenie bohatera z obozu
16. Trudna podróż do Armii Andersa
17. Opuszczenie ZSRR przez Gustawa
18. Spotkanie bohatera z dawnym towarzyszem w Rzymie
StreszczenieHerakles był niezwykle silnym synem Dzeusa oraz królowej Alkmeny. Jego ojciec chciał zapewnić mu nieśmiertelność i podstawił dziecko do piersi Hery....
Geneza George Orwell napisał „Folwark zwierzęcy” w 1944 roku. Na genezę książki złożyły się doświadczenia pisarza podczas wojny domowej w Hiszpanii oraz...
Streszczenie Alba był chłopcem który uciekł z domu dziecka. Na swoje nowe miejsce zamieszkania wybrał on niewielki domek w lesie. Wkrótce żyjącemu w samotności...
Wiersz „Szare eminencje zachwytu” doskonale wyraża program artystyczny Mirona Białoszewskiego. Poeta wielokrotnie łączył w swej twórczości elementy wysokie...
Streszczenie Przypowieść o wdowim groszu znajduje się w Ewangelii wg Św. Łukasza. Jezus zwrócił uwagę na bogatych ludzi w świątyni którzy wrzucali pieniądze...
Profesor Spanner Komisja do spraw badania zbrodni hitlerowskich zajmuje się pseudonaukową działalnością profesora Spannera. W Instytucie Anatomicznym odkrywa makabryczny...
Streszczenie Opowiadania mówią o życiu Mikołajka – małego Francuza i o jego szkolnych przygodach. 1. Najmilsza pamiątka Dla wszystkich dzieci nastał wyjątkowy...
Streszczenie Księga W najwcześniejszych latach swego życia narrator zwykł spędzać czas z ojcem który często czytał tajemniczą Księgę. Kiedy starszy mężczyzna...
Streszczenie Akcja „Pinokia” zaczyna się gdy w ręce stolarza Wisienki trafia niezwykłe mówiące drewno. Nie nadaje się ono na zwykłą nogę od stołu...