Człowiek złagrowany – „Inny świat”

Gustaw Herling-Grudziński w „Innym świecie” przedstawia obraz człowieka złagrowanego. Chodzi tu o szczególne zmiany, jakie zachodzą w psychice i zachowaniu jednostki ludzkiej poddanej terrorowi sowieckiego łagru. Człowiek złagrowany to istota niejako zredukowana do potrzeb biologicznych, której najważniejszą motywacją do działania jest przetrwanie w nieludzkich warunkach. Herling-Grudziński pokazuje to zjawisko podobnie jak inni twórcy literatury łagrowej, np. Melchior Wańkowicz („Dzieje rodziny Korzeniewskich”) czy Beata Obertyńska („W domu niewoli”).

Znamienną cechą opisywanej sytuacji jest fakt, że głębokie zmiany w strukturze osobowości, o jakich mowa, są całkowicie niezależne od kondycji społecznej czy wykształcenia ludzi trafiających do łagru. Ludzie wysokiej kultury czy nauki okazują się równie nieodporni na degradację ludzkiej godności, jak np. przestępcy kryminalni. Profesor Borys Lazarowicz np. dostaje obsesji na punkcie żywności i nieustannie żebrze o jedzenie. Z kolei znana śpiewaczka moskiewskiej opery, Tania, prostytuuje się w zamian za chleb.

Ludzie zmuszeni do przebywania w skrajnie ciężkich warunkach, w ciągłym zimnie, głodzie i strachu eliminują altruistyczne przejawy zachowania i pozbywają się współczucia i wrażliwości. Walczą o jedzenie, posuwają się do przemocy, zaspokajając najniższe instynkty. Kobiety są gwałcone, słabszym przemocą odbiera się żywność i ubranie. Pisarz podsumowuje obraz jednostki złagrowanej znamiennymi słowami: „człowiek jest ludzki w ludzkich warunkach”, w okolicznościach urągających godności trudno natomiast oczekiwać, że ludzie będą zachowywać się po ludzku - można dodać do komentarza autora.