Pan Pasek w Danii – interpretacja i analiza fragmentu

Opisana w „Pamiętnikach” wyprawa Paska do Danii miała miejsce w 1658 r. Wtedy to, dla wsparcia duńskiego władcy w boju z wrogą Polsce Szwecją, do skandynawskiego kraju został wysłany oddział pod dowództwem Stefana Czarnieckiego. W składzie tej kompanii znalazł się także narrator dzieła.

Co ciekawe, opis pobytu w Danii, który przedstawia narrator, w niewielkiej części poświęcony został działaniom bojowym. O wiele bardziej interesujące okazały się panujące w tym państwie obyczaje. Pasek rozpoczyna swoją opowieść od wyrażenia niepokoju związanego z daleką podróżą, lecz po przybyciu na miejsce bardzo szybko okazuje się, iż na skandynawskiej ziemi polskim żołnierzom niczego nie brakuje. Uwagę opowiadacza zwracają wysoka dostępność różnorodnych potraw oraz otwartość i szacunek, z jakimi witani są przybysze z Rzeczpospolitej.

W zdumienie wprawiło Paska wiele obyczajów i zwyczajów panujących w Danii. Wiele miejsca poświęcił on opisowi żyjących tam kobiet, zwracając uwagę na ich urodę (kontrując ją nadmierną białością cery) oraz fakt, że chodzą w drewnianych trzewikach. Dosyć osobliwym zwyczajem było także spanie nago i swobodne rozbieranie się przy gościach, co Dunki uzasadniały poglądem, iż ciało stworzone przez Boga nie powinno być powodem wstydu.

Jako nietypowe narratorowi jawiło się ogrzewanie domów rynienkami wypełnionymi żarem (zamiast tradycyjnych, znanych z ojczyzny pieców) oraz powszechne używanie „łóżek szafowych”, co uzasadniał przekonaniem, że w ten sposób radzili sobie ludzie biedniejsi. Jednak i tak przypisywał Duńczykom wielką zamożność, chociaż ci miłowali się w odstręczających dla Polaków i Litwinów podrobach.

Z wielkim uznaniem wypowiada się Pasek o duńskich kościołach i kalwińskich duchownych. Budowle znacznie różniły się od tych obecnych w Rzeczpospolitej – były w nich ołtarze i obrazy. Natomiast w czasie nabożeństw kapłani używali łaciny oraz starali się postępować w taki sposób, by nie urazić katolików i akcentować to, co łączy oba wyznania.
Dużo miejsca w swoich opowieściach narrator poświęca także przyrodzie. Już na początku nakreśla wspaniały obraz morza, a później przedstawia bogactwo duńskich lasów, które żołnierze poznali w czasie często odbywających się polowań. Wspomina on o regularnych polowaniach na wilki, przez co ich liczebność znacznie spadła.

Kiedy w końcu dochodzi do bitwy ze Szwedami, zwycięstwo armii przybyłej z Rzeczpospolitej okazuje się niespodziewanie łatwe. W dużej mierze fakt ten przypisuje Pasek wstawiennictwu Boga, traktując go jako wynagrodzenie cierpień doznanych od Szwedów oraz religijności Polaków. Warto zaznaczyć, że samo natarcie rozpoczęło się błogosławieństwem księdza Piekarskiego, a zakończyło się mszą odprawioną w nieodległym lesie.

Nie sposób pominąć tutaj wręcz doskonałej stylistyki opisu pobytu wojsk Rzeczpospolitej w Danii. Pojawia się tutaj charakterystyczne dla „Pamiętników” rozwarstwienie na styl retoryczny i potoczny. Ten pierwszy, chociaż znacznie rzadszy, oddaje kunszt i zdolności autora (widoczne jest to szczególnie w iście poetyckich opisach morza), zaś ten drugi doskonale koresponduje z rzeczywistością wojennej wyprawy – pełnej nie tyle niebezpieczeństw (przynajmniej w tym wypadku), co interesujących i budzących śmiech wydarzeń. Z tego względu narrator przywołuje wiele zabawnych anegdot (np. wyprawa do Ebeltoft w celu odebrania kontrybucji wojennej i pozorny brak znajomości łaciny) oraz wtrąceń.

We fragmentach „Pamiętników” poświęconych wyprawie do Danii rzeczywistość wojenna zdaje się schodzić na dalszy plan. Jako o wiele bardziej interesujący jawi się obraz szlachcica – badacza, pamiętnikarza opisującego obcą kulturę z niemałym zdziwieniem, lecz także szacunkiem i otwartością (często szczególnie zabawne mogą wydawać się próby racjonalizowania oraz uzasadniania postępowania Duńczyków). Właśnie z powodu szerokiego ukazania sfery obyczajowej dzieło Jana Chryzostoma Paska jawi się jako szczególnie interesujące – także dzisiaj.